Η προώθηση της ατζέντας του μετασχηματισμού

Σύνθημα για αγώνα: Ο Γενικός Γραμματέας του NATO Jaap de Hoop Scheffer ζήτησε από τη Συμμαχία να διαμορφώσει ενεργά το διεθνές περιβάλλον ασφαλείας ανάλογα με τα κοινά στρατηγικά συμφέροντα και τις κοινές αξίες.

Από τότε που ο Jaap de HoopScheffer ανέλαβε τα ηνία στο ΝΑΤΟ προώθησε και ανέπτυξε τιςμεταρρυθμίσεις για μετασχηματισμό που ξεκίνησε ο προκάτοχός του, oΛόρδος Robertson. Συνέχισε την πολιτική για τη Δύναμη Αντίδρασηςτου ΝΑΤΟ για πλήρη επιχειρησιακή ικανότητα μέχρι το 2006, ενώ τηνίδια στιγμή συνέχισε το καθόλου θελκτικό και συχνά απογοητευτικόέργο του καλοπιάσματος των μελών της Συμμαχίας για να τιμήσουν τιςδεσμεύσεις που έκαναν για επενδύσεις στην άμυνα κατά τη ΔιάσκεψηΚορυφής της Πράγας το 2002. Ενίσχυσε τη παρουσία του ΝΑΤΟ στοΑφγανιστάν, και παρότρυνε τους Συμμάχους να δουν τη Διεθνή ΔύναμηΒοηθείας για Ασφάλεια (ISAF) εκεί ως έναν ουσιώδη καταλύτη γιαμετασχηματισμό που θα πρέπει να αγκαλιάσουν, και όχι να την θεωρούνως ένα κουραστικό επιχειρησιακό βάρος που θα πρέπει να ανεχθούν.Και έκανε σοβαρή υπόθεση την τελευταία «εκτός περιοχής» επιχείρησητου ΝΑΤΟ στο Ιράκ.

Όπως θα περίμενε κάποιος μετά από ένα χρόνο και πλέον στη θέσηαυτή, ο De Hoop Scheffer προχώρησε αξιοσημείωτα πέρα από μια απλήδιαχείριση της κληρονομιάς του προκατόχου του. Πράγματι, στη μικρήδιάρκεια της θητείας του είδε να προχωρά σε μια δεύτερη φάση τοπρόγραμμα του μετασχηματισμού, όπου οι εξελισσόμενες μεταρρυθμίσειςστις δυνατότητες συνδυάστηκαν με μια προσπάθεια του ΝΑΤΟ για ναγίνει αυτό ένας κύριος αγωγός για ευρύτερο μετασχηματιστικόρεύμα.

Εξ αρχής, ο μετασχηματισμός του ΝΑΤΟ θεωρήθηκε ότι ήταν μιαδιαδικασία δύο διαστάσεων, που αντικατόπτριζε τον διττό ρόλο τουοργανισμού τόσο ως μιας αμυντικής στρατιωτικής συμμαχίας όσο και ωςενός ενεργού πολιτικού οργανισμού. Ωστόσο, μέχρι πριν από λίγουςμήνες, το πολιτικό έργο του ΝΑΤΟ καλυπτόταν επίμονα από τιςστρατιωτικές του μεταρρυθμίσεις.

Είναι σαφείς κάποιοι από τους λόγους που συνέβη αυτό. Τα ορόσηματου στρατιωτικού μετασχηματισμού, όπως είναι η δρομολόγηση τηςΔύναμης Αντίδρασης του ΝΑΤΟ ή η δημιουργία μιας νέας ΔιοίκησηςΜετασχηματισμού στο Norfolk της Virginia, στις Ηνωμένες Πολιτείες,είναι πολύ πιο εύκολο να προσδιοριστούν ποσοτικά, να εκτιμηθούν καινα αξιολογηθούν από ότι τα προϊόντα των πολιτικών προγραμμάτων τηςΣυμμαχίας. Και ενώ η διεύρυνση της ιδιότητας του μέλους τηςΣυμμαχίας προσφέρει πιθανά ένα μέτρο με το οποίο μπορεί να μετρηθείη πολιτική επιτυχία, η επίπτωση των προγραμμάτων του ανοίγματοςπρος την Ανατολική Ευρώπη, τον Καύκασο, τη Μέση Ανατολή και τηνΒόρειο Αφρική είναι σχεδόν αδύνατον να εκτιμηθούν. Αναμφίβολαυπήρξαν περίοδοι, επίσης, όπου η σχετικά μικρή δημοσιότητα τουπολιτικού έργου του ΝΑΤΟ βοήθησε τους διπλωμάτες της Συμμαχίας πουεπιδίωκαν να αμβλύνουν τις αντιλήψεις της έπαρσης ή της εχθρότηταςμεταξύ ορισμένων όμορων κρατών.

Από τότε που έγινε Γενικός Γραμματέας, ο De Hoop Scheffer,επανέφερε τη σημασία του να πλαισιωθεί ο στρατιωτικόςμετασχηματισμός του ΝΑΤΟ, εντός μιας ευρύτερης, ενεργητικήςπολιτικής ατζέντας. Πάνω από τους εδραιωμένους συνεταιρισμούς στο«κοντινό εξωτερικό» της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, οΓενικός Γραμματέας διατύπωσε τις απόψεις του για μια πιο δυναμικήσυνεισφορά στην ασφάλεια στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία,και για την ενίσχυση των συνεταιρισμών με παγκόσμιες δυνάμεις όπωςείναι η Κίνα, η Ιαπωνία και η Ινδία. Επίσης ενεθάρρυνε και τηνπλήρη αναθεώρηση των σχέσεων του ΝΑΤΟ με την Ευρωπαϊκή Ένωση και ταΗνωμένα Έθνη σε σχέση με το σκηνικό της νέας πιο ενεργητικής θέσηςτης Συμμαχίας. Μόλις πριν από μερικά χρόνια θα ήταν αδιανόητο ναλεχθεί αυτό από ένα Γενικό Γραμματέα, ο De Hoop Scheffer ζήτησε απότην Συμμαχία να διαμορφώσει ενεργά το διεθνές περιβάλλον ασφαλείαςανάλογα με τα κοινά στρατηγικά συμφέροντα και τις κοινέςαξίες.

Μια περισσότερο πολιτική Συμμαχία

Αυτό το ανανεωμένο κάλεσμα για μια σθεναρή, μετασχηματισμένηΣυμμαχική πολιτική στρατηγική εν μέρει είναι απάντηση στιςεξωτερικές εξελίξεις. Και παρόλη τη διαρκή αίσθηση της κρίσης πουγεννήθηκε από τις διαφωνίες πάνω στην πολιτική για το Ιράκ, εδώ καικάποιο διάστημα υπάρχουν σημάδια σύγκλισης στις ευρύτερεςαμερικανικές και ευρωπαϊκές στρατηγικές προτεραιότητες. Το ΛευκόΈγγραφο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ασφάλεια, Μια ΑσφαλήςΕυρώπη σε ένα Καλύτερο Κόσμο που κυκλοφόρησε το Δεκέμβριο του2003, επιχειρηματολογεί για μια μαχητική ενεργητική ευρωπαϊκήπροσέγγιση για τις απειλές της τρομοκρατίας, την διασπορά των όπλωνμαζικής καταστροφής, τις περιφερειακές συγκρούσεις και τααποτυχημένα κράτη, όπου όσον αφορά τη γλώσσα στο μεγαλύτερο μέροςτου μετά δυσκολίας διαφέρει από το Εθνικό Δόγμα Ασφαλείαςτου 2002 της κυβέρνησης Bush, το έγγραφο που κατηγορήθηκε για τόσαπολλά διατλαντικά δεινά. Στους μήνες που επακολούθησαν είδαμε τηΓαλλία, τη Γερμανία και τη Βρετανία να ανανεώνουν τις παραπαίουσεςδιαπραγματεύσεις τους με το Ιράν, ενώ την ίδια στιγμή επεδίωκαν μιαευρύτερη ευρωπαϊκή διαδικασία εμπλοκής εκ νέου με την Κίνα. Αν καιαυτές οι πρωτοβουλίες σε κάποιο επίπεδο ήταν η πηγή για νέεςδιατλαντικές εντάσεις, αποτελούν επίσης απόδειξη μιας αυξανομένηςευρωπαϊκής επιθυμίας για την αποσόβηση στρατηγικών κρίσεων μέσα απόέγκαιρη, «προληπτική» εμπλοκή. Οι Ευρωπαίοι μπορούν να ορρωδούνμπροστά σε μια τόσο μεγαλεπήβολη ορολογία όπως η «προώθησηστρατηγικής για ελευθερία», ωστόσο, η διεθνής τους πολιτικήστρατηγική γίνεται χαρακτηριστικά μετασχηματιστική.

Η τάση αυτή φάνηκε στη διάρκεια των ευρωπαϊκών επισκέψεων πουπραγματοποίησαν η Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Condoleeza Rice και οΠρόεδρος George W. Bush τον Φεβρουάριο. Ένα χρόνο νωρίτερα, οιπροσκλήσεις από την κυβέρνηση Bush για μια διατλαντική σταυροφορίαγια την προώθηση των αγώνων για ελευθερία και δημοκρατία μπορεί ναείχαν χαιρετιστεί στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες με ολοφάνεροχλευασμό. Αυτή τη φορά, η υποδοχή ήταν πιο θερμή από ότι ήτανοποιαδήποτε άλλη στιγμή μετά από τα άμεσα επακόλουθα της 11ηςΣεπτεμβρίου. Σαφώς, οι προσεκτικά οργανωμένες λεπτομέρειες ενόςτμήματος μιας σειράς επισκέψεων του Προέδρου θα πρέπει νααντιμετωπιστούν με μια υγιή δόση σκεπτικισμού. Ωστόσο, υπάρχουνενθαρρυντικά στοιχεία ότι τόσο η κυβέρνηση Bush όσο και οιΕυρωπαίοι επικριτές του εγκατέλειψαν τις πιο πολωτικές τάσεις,επιδιώκοντας αντί για αυτό να τονίζουν το κοινό έδαφος που υπάρχειμεταξύ των αντιστοίχων μετασχηματιστικών οραμάτων τους.

Τα περιγράμματα της στρατηγικής πολιτικήςγια μετασχηματισμό υποκρύπτονται εδώ και πολύ καιρό στιςστρατιωτικές μεταρρυθμίσεις τηςΣυμμαχίας.

Στο ΝΑΤΟ, τα περιγράμματα της στρατηγικήςπολιτικής για μετασχηματισμό υποκρύπτονται εδώ και πολύ καιρό στιςστρατιωτικές μεταρρυθμίσεις της Συμμαχίας. Αυτή η αλλαγή από μιαστατική, αμυντική θέση προς πιο ευκίνητες, ικανές να αναπτυχθούνκαι εκστρατευτικές δυνάμεις πάντοτε έδειχνε ένα μέλλον στο οποίο θαμπορούσε η Συμμαχία να μετακινηθεί πέρα από τα σύνορά της για νααντιμετωπίσει τις απειλές στη πηγή τους. Η αποστολή της ISAF στοΑφγανιστάν εξέθεσε τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ σε κάποιες από τις νέεςπροκλήσεις που πιθανά θα αντιμετωπίσουν στο μέλλον, κάτι πουεπέδρασε καταλυτικά στις εξελισσόμενες μεταρρυθμίσεις στιςδυνατότητες. Ωστόσο, ακόμη και αυτή η αποστολή, αρχικάαιτιολογήθηκε μέσα από μια δημιουργική ερμηνεία της παραδοσιακής,αμυντικής στρατηγικής του ΝΑΤΟ. Ουσιαστικά, η ISAF ήταν μιακαθυστερημένη εκπλήρωση της ενεργοποίησης του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟστις 12 Σεπτεμβρίου 2001, και η αποστολή απεικονιζόταν ως ένα μέσογια να αποφευχθεί η επανεμφάνιση μιας τρομοκρατικής βάσης από τηνοποία κτυπήθηκε η Ευρωατλαντική επικράτεια την 11η Σεπτεμβρίου καιπου θα μπορούσε να κτυπηθεί και πάλι. Στα δύο χρόνια από τότε πουτο ΝΑΤΟ ανέλαβε την ευθύνη της ISAF, άλλαξε σημαντικά ο τόνος τηςδιατλαντικής στρατηγικής συζήτησης, και οι Ευρωπαίοι άρχισαν νακαλλιεργούν τη δική τους εκδοχή της προληπτικής, μετασχηματιστικήςδιεθνούς εμπλοκής. Με αποτέλεσμα, να δοθεί στο ΝΑΤΟ η ευκαιρία νατοποθετηθεί ως ένας σημαντικός αγωγός που μέσα από τον οποίο θαδιοχετευθεί αυτή η κοινή στρατηγική δράση.

Μια ξεχωριστή ομάδα από εξωτερικές τάσεις έδωσε μια νέα ώθηση στονεξελισσόμενο μετασχηματισμό του ΝΑΤΟ. Για όλη την πρόοδο πουεπιτεύχθηκε κάτω από τον Λόρδο Robertson, δεν υπάρχει αμφιβολία ότιμεγάλο μέρος των ευρωπαϊκών μελών του ΝΑΤΟ παρέμενε διστακτικό τόσογύρω από τον όρο «μετασχηματισμό» όσο και για τις αρχές που τονυποστηρίζουν. Για τους σκεπτικιστές, ο μετασχηματισμός έγινεσυνώνυμο με έναν απαιτητικό σε κεφάλαιο, δικτυοκεντρικό, άκρωςδαπανηρό και ουσιαστικά αμερικανικό μοντέλο στρατιωτικήςμεταρρύθμισης, το οποίο ήταν για αυτούς το να το επιδιώκουν κάτι τομη ρεαλιστικό και ανεπιθύμητο. Επίσης πολλοί βρήκαν έναν πιοσκοτεινό σκοπό, βλέποντας τον μετασχηματισμό ως μια λίγοκαμουφλαρισμένη προσπάθεια να ανοίξουν οι ευρωπαϊκές αγορές στιςαμυντικές εξαγωγές των ΗΠΑ.

Στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, ίσως η πλέον καταστροφική κριτική τουμετασχηματισμού υπήρξε το ότι επιδιώκει να θεσμοθετήσει ένα μηκολακευτικό και πολιτικά απαράδεκτο διαχωρισμό του στρατιωτικούέργου. Το Αφγανιστάν και το Κοσσυφοπέδιο, σύμφωνα με αυτή τηνάποψη, δημιούργησαν ένα επιχειρησιακό πρότυπο όπου οι ΗνωμένεςΠολιτείες έκαναν την «βρώμικη δουλειά», προτού έλθουν οι ευρωπαϊκέςδυνάμεις για να προχωρήσουν στα καθήκοντα διατήρησης της ειρήνης,της σταθεροποίησης και της ανοικοδόμησης. Λίγο απορημένοι οιΕυρωπαίοι είναι διστακτικοί να επενδύσουν πάνω στον μετασχηματισμό,όπως διατυπώνεται, αν μια τέτοια επένδυση τους εξοπλίζειαποκλειστικά και μόνον για να πλένουν τα πιάτα μετά από ένααμερικάνικο πάρτι.

Οι συνέπειες του Ιράκ

Οι εμπειρίες στο Ιράκ συνέτριψαν τον υπεραπλουστευμένο διαχωρισμόμεταξύ της μάχης και των μετά την μάχη δραστηριοτήτων, και μαζί μεαυτόν και την άποψη ότι οι δραστηριότητες σταθεροποίησης,ανοικοδόμησης και διατήρησης της ειρήνης είναι για λαπάδες. Οιτρομοκράτες και οι αντάρτες που χρησιμοποιούν ασύμμετρες μεθόδουςμετέτρεψαν την μετά τον πόλεμο «φάση» σε μια κατά πολύ πιο εντατικήκαι δαπανηρή εμπειρία από ότι η σχετικά μικρή φάση της συμβατικήςμάχης που προηγήθηκε αυτής. Πράγματι, υπονομεύθηκε αυτή η ίδια ηγνώση της σύρραξης ως μιας γραμμικής προόδου από την μεγάληςέντασης μάχη στη μικρότερη ένταση μετά την μάχη. Οι δυνάμεις τουσυνασπισμού αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν σε μια αλλοπρόσαλληκατάσταση στην οποία το επίπεδο της έντασης και, φυσικά, η φύση καιοι αντικειμενικοί στόχοι των εχθρών άλλαζαν διαρκώς.

Οι εμπειρίες αυτές επέδρασαν δραστικά πάνω στους πρωτεργάτες τουμετασχηματισμού της δύναμης των ΗΠΑ, προκαλώντας μια γενική κοινήαντίληψη ότι η συντριπτική κυριαρχία στην συμβατική ένοπλη σύρραξηυπονομεύεται από τις ανεπάρκειες στην καταπολέμηση των ασύμβατωναπειλών. Αυτή αντίληψη δεν έχει φθάσει ακόμη σε επαρκές επίπεδοόσον αφορά το επείγον για να επιβληθεί μια θεμελιώδης επιθεώρησητων προτεραιοτήτων στις δαπάνες του Υπουργείου Άμυνας. Ωστόσο,υπάρχουν ενδείξεις ότι η «ασύμμετρη ένοπλη σύρραξη» άλλαξε και απόδευτερεύουσα ανησυχία έγινε κεντρική προτεραιότητα για τον αμυντικόσχεδιασμό των ΗΠΑ. Η Τετραετής Αμυντική Αναθεώρηση του 2006εξετάζει με πιο συστηματικό τρόπο από ποτέ άλλοτε τη χρησιμότητακαι τις ελλείψεις των σημερινών αλλά και των σχεδιασμένων αμυντικώνπρογραμμάτων για τη πραγματοποίηση επιχειρήσεων εναντίον ασύμβατωναπειλών. Η Διοίκηση Μεικτών Δυνάμεων, μία από τους κύριουςδιανοητικούς οδηγούς του μετασχηματισμού της δύναμης των ΗΠΑ, έχειεν τω μεταξύ εμπλακεί σε μια πιο θεμελιώδη αναθεώρηση τωνεπιχειρησιακών γενικών ιδεών και των δογμάτων σε σχέση με τοσκηνικό των ασύμμετρων απειλών. Η αναθεώρηση αυτή πιθανά θαυπονομεύσει ακόμη περαιτέρω την υπόθεση ότι ο δικτυοκεντρικόςμετασχηματισμός θα διευκολύνει την επίτευξη των στρατιωτικών«επιπτώσεων» με κλιμακούμενα μικρότερες απαιτήσεις πάνω στοστρατιωτικό ανθρώπινο δυναμικό. Σχεδόν σίγουρα θα απαιτήσει επίσηςμια πιο δημιουργική προσέγγιση προς τον τρόπο με τον οποίο οστρατός των ΗΠΑ συνεργάζεται με τις πολιτικές υπηρεσίες και,καίρια, με τους συμμάχους.

Αυτή η μεταβολή στο επίκεντρο του μετασχηματισμού της δύναμης τωνΗΠΑ δημιουργεί πιο ευοίωνες καταστάσεις για μια μεστή διατλαντικήανταλλαγή απόψεων από αυτή που υπήρχε εδώ και πολύ καιρό. Ακόμη πιοφανερό είναι ότι, η ανανεωμένη έμφαση πάνω στην ασύμμετρη πολεμικήσύρραξη – μια κατηγορία που περιλαμβάνει τη σταθεροποίηση, τηνανοικοδόμηση και τα καθήκοντα υποστήριξης της ειρήνης – φέρνει τονμετασχηματισμό της δύναμης των ΗΠΑ πολύ πιο κοντά σε ένα όραμα μετο οποίο αισθάνονται άνετα οι Ευρωπαίοι και στο οποίο μπορούν νασυνεισφέρουν ρεαλιστικά. Η πιο συγκεκριμένη ανησυχία για τηβελτίωση της συνεργασίας και της διαλειτουργικότητας με τουςσυμμάχους δημιουργεί μια ξεκάθαρη ευκαιρία για το ΝΑΤΟ προκειμένουνα ενισχύσει την φήμη του στα μάτια των ΗΠΑ.

Οι στρατιωτικοί σχεδιαστές της Συμμαχίας το αναγνώρισαν αυτό, καιπροχώρησαν για να κάνουν το ΝΑΤΟ ως ένα σημαντικό διανοητικόοργανισμό ανταλλαγής πληροφοριών στην διατλαντική συζήτηση πάνωστον μετασχηματισμό της δύναμης. Η Συμμαχική ΔιοίκησηΜετασχηματισμού παρέχει τον αγωγό μέσα από τον οποίο μπορεί ναγίνει ανταλλαγή και σύνθεση των αμερικανικών και ευρωπαϊκών ιδεών,για παράδειγμα, πάνω στην πολιτικοστρατιωτική συνεργασία σε έναμετασχηματισμένο επιχειρησιακό περιβάλλον. Η Δύναμη Αντίδρασης τουΝΑΤΟ, εν τω μεταξύ, συντόμως θα παράσχει μια μετασχηματισμένηστρατιωτική δύναμη για να στηριχθούν πάνω σε αυτή οι νέεςεπιχειρησιακές γενικές ιδέες.

Τόσο στις πολιτικές του όσο και στις στρατιωτικές του προσπάθειες,οι ευρύτερες μετασχηματιστικές τάσεις παρείχαν στο ΝΑΤΟ ευκαιρίεςώστε να επιταχύνει τις μεταρρυθμίσεις που επεδίωκε για πολλάχρόνια. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει λόγος ή καιρός γιακομπασμούς. Και ενώ είναι ενθαρρυντική η εμφάνιση στην Ευρώπη ενόςπράγματος που μοιάζει με μια μετασχηματιστική διεθνή στρατηγική, ηΣυμμαχία θα πρέπει να πείσει τους σκεπτικιστές ότι έχει να παίξειχρήσιμο ρόλο δίπλα στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην προώθηση τηςστρατηγικής αυτής. Όσον αφορά τον στρατιωτικό μετασχηματισμό, ημεταβολή των τάσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες προσφέρουν στο ΝΑΤΟ μιαευκαιρία για την εδραίωση μιας μεγαλύτερης αίσθησης δικαίου στηνδιατλαντική συζήτηση για τον μετασχηματισμό. Ωστόσο, μια ισόνομησυζήτηση πρέπει να ταιριάζει και με μεγαλύτερο δίκαιο στηνπροσπάθεια. Όπως τόνισε και ο Λόρδος Robertson, η αξία του ΝΑΤΟ ωςστρατηγικού κεφαλαίου θα μεγαλώσει τελικά πάνω σε τρία πράγματα:στις δυνατότητες, δυνατότητες, δυνάτοτητες.

Ο Mark Joyce είναι επικεφαλής τουΔιατλαντικού Προγράμματος Royal United Services Institute τουΛονδίνου.