Relevant blijven

De navigatie was eenvoudig. Ik hoefde alleenmaar de grote afrastering aan mijn linkerhand te volgen en inzuidelijke richting te blijven vliegen. Mijn passagier wasafkomstig van de British Frontier Service en hij kendeiedere centimeter van die afrastering. Het was mijn taak om hemlangs onze sector te vliegen, zodat hij kon controleren of er geenongebruikelijke tekenen van activiteit waren aan de andere kant.Maar dit was geen gewone afrastering – dit was de grens die de tweeDuitslanden van elkaar scheidde in maart 1983 – en iedere bewegingdie ik met mijn Gazelle maakte, een Britse legerhelikopter, werdaan de andere kant zorgvuldig gespiegeld door een SovjetHind-helikopter.

De volgende zes jaar vloog ik antitankhelikopters in deBondsrepubliek Duitsland. Iedere ochtend begon ik met dezelfderoutine: een weerbericht voor het gebied, en vervolgens eenuitvoerige studie van de militaire uitrusting van het Warschau Pacten van de NAVO, zodat we tussen die twee een onderscheid zoudenkunnen maken op het slagveld in het geval dat we onzeantitankraketten zouden afvuren.

Na mijn verblijf in Duitsland en staftraining in het VerenigdKoninkrijk werd ik in 1990 uitgezonden naar SHAPE. Mijn collega’sgrapten dat mijn golf er vast op vooruit zou gaan, omdat SHAPESuperb Holidays At Public Expense betekende (Een superbevakantie op kosten van de overheid. vert.). Dit was het beeld datwas ontstaan in de 40 jaar die de Koude Oorlog had geduurd, hetstatische NAVO-Hoofdkwartier, van te voren geplande militaireopties en verticaal georganiseerde verantwoordelijkheden. Deplannen om de gepantserde Sovjethordes te verslaan op het vlakketerrein in noord Duitsland hoefden maar zelden te wordenbijgesteld, dus mijn voorgangers waren, als ze niet van eenfantastische vakantie genoten, er allemaal in geslaagd hungolfhandicap te verbeteren.

Maar ik kwam op SHAPE aan toen er net een jaar verstreken wassinds de ineenstorting van het Sovjetblok, en kort na de Declaratievan Londen over een getransformeerd Noord-AtlantischBondgenootschap. En het werd al snel duidelijk dat de NAVO nietmeer dezelfde organisatie was als toen ik grenspatrouilles vloog.De transformatie van de NAVO was al begonnen.

Maar wat is transformatie nu eigenlijk? Het lijkt wel of het woordverschillende dingen kan betekenen voor verschillende mensen en ikkan geen overeengekomen Bondgenootschappelijke definitie van determ vinden. Mijn idee is, dat het doel van transformatie is, hetBondgenootschap relevant te houden voor de veiligheidsomgeving ente zorgen dat het in staat blijft om de taken die het wilondernemen, effectief te vervullen.

De veranderingen die met de Declaratie van Londen uit 1990 in ganggezet zijn, werden ingegeven door het einde van de Koude Oorlog.Zij kunnen worden samengevat als een verandering van eenveiligheidsbenadering die defensief en reactief was, naar een meerproactieve benadering die vooral gericht was op de verspreiding vanveiligheid en stabiliteit. De verplichting tot collectieveveiligheid, zoals neergelegd in het Verdrag van Washington, bleefin stand en zal ook in stand blijven, als grondslag van hetBondgenootschap en om Europa en Noord-Amerika met elkaar teverbinden. De transformatie van de NAVO gedurende het laatstedecennium van de 20ste eeuw was het meest zichtbaar inpartnerschappen en crisisbeheersing.

Tijdens de jaren ’90 hield crisisbeheersing me bezig. Aan hetbegin van de jaren ‘90 werkte ik op SHAPE aan de eersteoperationele missie van de NAVO in het buitenland, toen steun werdgeboden aan Turkije tijdens de eerste Golfoorlog. Ik was ook druktoen de NAVO hielp met het luchttransport van humanitaire hulp naarMoskou en St. Petersburg. En ik kreeg het nog drukker toen de NAVOsteeds meer betrokken raakte bij de Balkan, eerst toen zijondersteuning bood aan de VN-controle op de zware wapens, toen methet controleren van het vliegverbod, de zogeheten “no-fly” zone, envervolgens met marineoperaties ter ondersteuning vanVN-sancties.

Tijdens de tweede helft van de jaren ’90 vervulde ik verscheidenenationale militaire functies en voerde ik het bevel over eenhelikopterregiment. Dit hield verband met werk verbonden aan decrisisbeheersingstaken van de NAVO: de operationele uitzendingennaar Bosnië en Herzegovina en de interventie in Kosovo.

Aan het begin van dit decennium ben ik toegetreden tot deInternationale Militaire Staf op het NAVO-Hoofdkwartier. Hiermaakte ik het volgende stadium mee in transformatie van de NAVO,toen het Bondgenootschap in 2002 besloot uit haar Euro-Atlantischegeografische keurslijf te breken. Maar het verbaasde me dat zo veelmensen toen, en ook nu nog, spreken over Praag, als deTransformatie Top. Voor mij was de koers al in Londen bepaald enwas Praag de hand aan het roer.

De dreiging van het terrorisme en de gevaren verbonden aan deverspreiding van massavernietigingswapens, betekenen dat deveiligheid van de Bondgenoten in steeds grotere mate afhangt vangebeurtenissen die zich op grote afstand van hun nationalegrondgebied afspelen. In Praag onderkende het Bondgenootschap dat,en paste zich dienovereenkomstig aan. Een deel van die aanpassingwas het inzicht, dat een zo groot mogelijke samenwerking vereist ismet het oog op die nieuwe dreigingen, niet alleen met staten, maarook met andere internationale organisaties en instellingen, vandaardat in Praag de roep weerklonk om “nieuwe leden” en “nieuwerelaties”.

Maar deze transformatiegebieden vormden slechts een voortzettingvan veranderingen waar we al eerder mee waren gestart: het warengeen compleet nieuwe initiatieven. In 1990 in Londen was de NAVOeen Bondgenootschap van 16 landen en toen de Top van Praagplaatsvond, was dat aantal al gegroeid tot 19. In 1990 was de NAVOgestart met een alomvattend partnerschapsbeleid door het Oosten devriendschapshand te reiken. In 1994 was die vriendschapshand ookuitgestoken naar het Zuiden, naar landen in Noord-Afrika en hetMidden-Oosten (en vorig jaar, in Istanbul werd hij nog verderuitgestoken naar landen rond de Golf). Bovendien had de NAVO,omstreeks de Top van Praag, haar plaats al ingenomen in het netwerkvan internationale organisaties en werkte zij steeds nauwer samenmet de Europese Unie, de Organisatie voor Veiligheid enSamenwerking in Europa en de Verenigde Naties.

Met de “nieuwe vermogens” is het net zo’n verhaal. Het in Praaggenomen besluit om de NAVO-Reactiemacht op te richten, was eenlogische stap als vervolg op de in Londen geuite vraag om zeermobiele en wendbare multinationale troepen die had geleid tot deoprichting van het Snelle Reactiecorps van het Geallieerd CommandoEuropa (Allied Command Europe Rapid Reaction Corps: ARRC).De veranderingen in de Bondgenootschappelijke Commandostructuur diein Praag werden aangekondigd, bouwden voort op een reeds in dejaren ’90 genomen besluit om de drie grote NAVO-Commando’s terug tebrengen tot twee, door het Bondgenootschappelijk Commando Kanaal opte heffen. Het Praagse Capabilities Commitment was vooralgericht op de vermogens die nodig zijn voor de verdediging tegenterrorisme en gaf extra vaart aan de verwerving van betermaterieel, een streven dat in gang was gezet met het InitiatiefDefensievermogens dat tijdens de Top van Washington in 1999 wasaangenomen (waar ook drie nieuwe leden toetraden tot hetBondgenootschap en het nieuwe Strategische Concept van de NAVO werdgoedgekeurd ).

Terugkijkend kunnen zowel Londen als Praag worden gezien alsreacties op veranderingen die rond de NAVO plaatsvonden. TerwijlLonden een reactie was op het einde van de Koude Oorlog, was Praageen reactie op de terroristische aanslagen op de Verenigde Statenvan 9/11. Dus Praag was niet de Transformatie Top, maarzorgde er wel voor dat het Bondgenootschap op de weg bleef die hetin Londen was ingeslagen en dat de NAVO relevant bleef door nieuwerollen op zich te nemen en de vermogens te verwerven die nodig zijnom ze effectief uit te voeren.

We moeten echter beseffen dat zelfs toegang tot onbeperktehoeveelheden van de meest geavanceerde militaire hardwarewaardeloos is, als de Bondgenoten het niet eens kunnen worden overwanneer en hoe ze gebuikt moeten worden. Recente gebeurtenissenhebben bewezen dat er ook veranderingen in NAVO plaatsvinden dieeen “transformationele” aanpak vergen. Terwijl dreigingen in hetverleden de Bondgenoten verenigden, hebben de dreigingen van nu hetpotentieel ze te verdelen, zoals bleek uit de Irak-crisis in 2003.Het is daarom essentieel dat een gemeenschappelijke visie, eengemeenschappelijk begrip en een gemeenschappelijk doel, tengrondslag liggen aan de rollen en vermogens van de NAVO. Dat is dereden dat de secretaris-generaal kort geleden campagne heeftgevoerd voor meer politieke dialoog in de NAVO, en ja, deBondgenoten hadden al in 1990 hun intentie om de politiekecomponent van het Bondgenootschap te versterken uitgesproken in deDeclaratie van Londen.

Tot slot, ik ben van mening dat de Declaratie van Londende start was van de huidige transformatie van de NAVO en dat Praaghet proces op gang en op koers heeft gehouden. Door mijn werk overde jaren ben ik betrokken geweest bij de gevolgen van veel van detransformationele initiatieven die uit deze topontmoetingen zijnvoortgevloeid. Ik ben echter van mening dat al deze initiatievenhun waarde zullen verliezen, als de NAVO niet heel snel ook zelftransformeert en meer politieke dialoog bevordert. Bondgenotenzullen nooit tot overeenstemming komen als ze controversiëlepolitieke vragen en veiligheidsproblemen uit de weg gaan. In deveiligheidsomgeving van deze tijd moeten die vraagstukken wordenbesproken; ze moeten in een vroeg stadium worden besproken; en zemoeten in brede kring worden besproken. Als de Bondgenoten nietbereid zijn de uitdaging aan te gaan, die het debat in de NAVO overdeze vraagstukken met zich meebrengt, dan zal het Bondgenootschapzijn relevantie verliezen en zal men een alternatief forum vinden.Ik ben er van overtuigd dat de NAVO het meest ideale forum is voordeze debatten, maar ik maak me ook zorgen dat als we niet vóór haarkiezen, we haar zullen verliezen.

PS: Ook ik ben getransformeerd. Vorig jaar heb ik mijn groenemilitaire uniform ingeruild voor een grijs burgerpak, en hetgevaarlijkste wapen dat ik nu nog mag hanteren is een scherpgepuntpotlood. Anderen moeten maar beoordelen of het mij is geluktrelevant en capabel te blijven.

Jonathan Parish is een hogeplanningsdeskundige bij de Sectie Beleidsplanning enToesprakenschrijven van de NAVO-Divisie Politieke Zaken enVeiligheidsbeleid.