W stronę bezpieczeństwa - przygotowanie NATO do migracji związanych z klimatem

Państwa członkowskie NATO, które już teraz znajdują się na pierwszej linii zmagań z migracją związaną z konfliktami w krajach takich jak Ukraina, Syria i Afganistan, będą celem dla migrantów opuszczających regiony na Bliskim Wschodzie i w Afryce, które przestają nadawać się do zamieszkiwania ze względu na zmieniające się warunki klimatyczne. Fala migracji sprowokowana inwazją Rosji na Ukrainę może zmusić państwa członkowskie Sojuszu do oceny i rewizji polityki migracyjnej, aby lepiej przygotować się na przyszłość.

Migracja związana z klimatem będzie powodować potrójne wyzwania dla NATO. Po pierwsze, może przyczynić się do niestabilności wynikającej z nadmiernego obciążenia administracji państw, w których NATO może rozmieścić siły szkoleniowe lub wspierające. Po drugie, migracja związana z klimatem może zwiększać ryzyko destabilizujących, reakcyjnych odpowiedzi ze strony Europy. Po trzecie, siły polityczne w niektórych krajach mogą wykorzystać tę okazję do siania chaosu i instrumentalizacji migracji.

Raport Grupy Roboczej II (WGII) Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) „Wpływ, adaptacje i wrażliwość na zmiany” zauważa, że właśnie połączenie wpływów zmian klimatu oraz słabej administracji będzie prowokować migracje z terenów rolniczych do miejskich. Chociaż migracja może być pozytywną strategią adaptacyjną, w regionach, gdzie administracja jest już krucha, bardziej prawdopodobne jest, że przyczyni się ona do niestabilności i konfliktów, zwłaszcza w połączeniu z innymi wyzwaniami politycznymi, społecznymi i związanymi z bezpieczeństwem. Do tak zagrożonych regionów należą te, w których NATO prowadzi obecnie szkoleniowe i wspierające misje, w tym Irak i Afryka Subsaharyjska.

Gwałtowna urbanizacja, będąca częstym produktem ubocznym zwiększonych zagrożeń klimatycznych, może powodować poważne obciążenia ekonomiczne i społeczne dla społeczności, jeżeli brakuje im właściwego zarządzania. Niedostatecznie wydolne usługi społeczne, takie jak mieszkalnictwo, edukacja, zdrowie, a także dostawy wody i prądu, mogą rodzić brak bezpieczeństwa, prowokować podziały społeczne i zwiększać obciążenia rządów i tak już borykających się z trudnościami. Na przykład w badaniu z 2021 roku na zlecenie Międzynarodowej Organizacji ds. Migracji stwierdzono, że migranci z obszarów wiejskich do miasta Basra w południowym Iraku, których przemieszczenie było spowodowane zmianami klimatycznymi, w dużej mierze gęsto skupili się „w dzielnicach borykających się z wieloma problemami społecznymi związanymi z trudnościami ekonomicznymi, brakiem możliwości korzystania z uprawnień oraz brakiem bezpieczeństwa. Wielu z nich wprowadziło się do lokali zagrożonych eksmisją i podjęło niskopłatną pracę w szarej strefie". Ostatecznie, źle zarządzana migracja do miast może prowadzić do powstawania dużych slumsów, gdzie migranci są bardziej narażeni na rekrutację przez grupy przestępcze i ekstremistyczne, co tylko utrwala stereotypy migracji jako negatywnej formy adaptacji.

W odpowiedzi na wieloletni napływ uchodźców z obszarów takich jak Syria i Afganistan niektórzy członkowie NATO stali się mniej skłonni do otwierania swoich granic i przyjmowania kolejnych migrantów. Jeżeli chaotyczne odpowiedzi i natywistyczne reakcje społeczeństw europejskich na rosnącą falę migracji nie będą z wyprzedzeniem skoordynowane i zarządzane, spowodują one jeszcze większe zagrożenia dla bezpieczeństwa zarówno migrantów, jak i państw. Na przykład polityki natywistyczne mogą prowadzić do wzrostu przemocy wobec imigrantów, zwiększając jednocześnie ich bezbronność i ograniczając możliwości ochrony prawnej. Ponadto, reaktywne i doraźne reakcje polityczne mogą osłabić społeczeństwo obywatelskie i zaufanie do rządu, co można było zaobserwować podczas pandemii COVID-19.

W przeszłości partie populistyczne i natywistyczne w Europie zdecydowanie zaprzeczały wpływowi człowieka na zmiany klimatu, ale narracja natywistyczna dotycząca klimatu zmieniła się z zaprzeczania na oportunistyczne wykorzystywanie skutków, takich jak migracja, jako dowodów rzekomo uzasadniających wzmacnianie ideologicznych i - często - rasistowskich stanowisk politycznych. Na przykład, niektóre grupy populistyczne chętnie przyjmują hasło ”ecobordering”, które obwinia imigrantów za degradację środowiska w przyjmującym ich kraju, ignorując zarówno większy wpływ Globalnej Północy, jak i dowody na to, że imigranci w swoich nowych społecznościach zazwyczaj zużywają mniej energii i produkują mniej odpadów.

Ponadto, reakcja na ukraiński kryzys uchodźczy uwypukla podwójne standardy azylowe, jakie można znaleźć w całej Europie. Po raz pierwszy UE uruchomiła Dyrektywę o tymczasowej ochronie (na wypadek masowego napływu wysiedleńców - TPD), która daje uchodźcom dostęp do mieszkania, pomocy medycznej, rynku pracy i edukacji przez trzy lata od przybycia, bez wymogu natychmiastowego ubiegania się o azyl. Wcześniej Unia odmawiała aktywowania tej dyrektywy w odpowiedzi na fale migrantów, takie jak ta z Syrii w 2015 roku – mimo, że polityka ta pomaga w integracji uchodźców, skracając czas, jaki spędzają oni w niezwykle trudnych warunkach, na przykład w obozach czy ośrodkach recepcyjnych. Po części przyjęcie uchodźców z Ukrainy można przypisać sytuacji geopolitycznej - przyjęcie uchodźców oznacza potępienie agresywnych działań Rosji. Jednak w rozbieżnych reakcjach na fale migrantów nie można pominąć wpływu różnic demograficznych między uchodźcami z Ukrainy a tymi, którzy uciekają z regionów najbardziej dotkniętych konfliktami i klimatem (Bliski Wschód i Afryka Północna).

Zarządzanie migracją związaną z klimatem będzie wymagało współpracy, współdziałania i otwartości. Obecny kryzys migracyjny na Ukrainie oraz hojna reakcja państw docelowych w Europie powinny stać się impulsem dla członków NATO do ogólnego przeanalizowania i zrewidowania polityki migracyjnej; jeśli nie zrobimy tego teraz, Sojusz zostanie zaskoczony i nieprzygotowany do radzenia sobie z migracją związaną z klimatem, której należy się spodziewać w przyszłości.

Niemałym globalnym problemem związanym ze zmianami klimatu i migracją jest możliwość wykorzystania przez niektóre państwa zwiększonego napływu migrantów do siania chaosu. Co więcej, natowski Plan Działania w dziedzinie Zmian Klimatu i Bezpieczeństwa ogłoszony w 2021 roku mówi, że zmiany klimatu mogłyby stworzyć „warunki, które mogą być wykorzystane przez podmioty państwowe i niepaństwowe, które zagrażają Sojuszowi lub rzucają mu wyzwanie". Raport Biura Prezydenta Stanów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatycznych i migracji z października 2021 roku ujmuje to bardziej dobitnie, zauważając, że podmioty państwowe i niepaństwowe mogą „zwiększyć negatywny wpływ klimatu na migrację, wykorzystując migrację związaną z klimatem do realizacji celów politycznych, społecznych i gospodarczych". Jesienią 2021 roku widzieliśmy dokładnie, jak pewien przywódca, białoruski prezydent Aleksandr Łukaszenka, może wykorzystać migrację do wywołania chaosu i nadwyrężenia zasobów sąsiedniego państwa (członka NATO).

Jako jedno z serii wzajemnych nieprzyjaznych działań między UE a Łukaszenką po sfałszowaniu wyborów przez białoruskiego prezydenta w 2020 roku, Białoruś złagodziła wymogi otrzymania wiz wjazdowych do kraju. Chociaż Łukaszenka zaprzeczył, jakoby istniał jakikolwiek związek między jego niedawną groźbą wywołania kryzysu migracyjnego w UE a zmianą polityki, niedawno przybyli migranci zostali skierowani w stronę polskiej granicy i wyposażeni w narzędzia potrzebne do sforsowania płotów granicznych. Spowodowało to kryzys dla Polski, a w konsekwencji dla UE - i NATO, które zostało wezwane przez polskiego premiera do pomocy w rozwiązaniu tego problemu.

Chociaż na pierwszy rzut oka nie wydaje się to być spowodowane zmianami klimatycznymi, wielu migrantów to iraccy Kurdowie - grupa etniczna z północnoirackiego Kurdystanu, który jest nadmiernie uzależniony od eksportu paliw kopalnych, cierpi z powodu słabego zarządzania krajem i doświadcza rekordowych fal upałów i susz, co coraz bardziej uniemożliwia funkcjonowanie rolnictwa. Migranci ci przybyli do Europy, ponieważ ich kraj ojczysty jest nękany przez złe zarządzanie, niedostatki, konflikty i skutki zmieniającego się klimatu.

Przykład Białorusi i Polski pokazuje nam przyszłość, w której ludzie szukający lepszego życia, dobrobytu i bezpieczeństwa, są wykorzystywani jako pionki w grze geopolitycznej. Większość uchodźców motywowanych klimatem będzie wyruszała w podróż ze świadomością, że nigdy nie będą mogli wrócić, ponieważ morze pochłonęło ich domy, albo ziemia, którą uprawiali przez dziesięciolecia, jest spieczona i spękana, a zatem niepłodna. Bez odpowiedniego przygotowania ze strony lokalnych, krajowych i międzynarodowych organów zarządzających, ludzie prawdopodobnie nie znajdą bezpieczeństwa i ochrony przed skutkami zmian klimatu podejmując migracje.

Ponieważ migracja transgraniczna jest często środkiem adaptacyjnym ostatniej szansy, wszelkie działania podejmowane w sposób humanitarny po to, aby ograniczyć przepływy migrantów, zanim się one rozpoczną, przyczyni się do zbiorowej obrony i wspólnego bezpieczeństwo państw NATO i sojuszników. Jednak określenie właściwej roli, jaką NATO powinno odegrać w zmniejszaniu migracji klimatycznych będzie skomplikowane ze względu na kolektywną naturę Sojuszu oraz fakt, że najlepsze interwencje to te, które łączą programy obrony, dyplomacji i rozwoju (3D), a nie tylko uwzględniają siły wojskowe. Interwencje w zakresie deeskalacji konfliktów i adaptacji do zmian klimatu, niezbędne do zmniejszenia ryzyka związanego z bezpieczeństwem klimatycznym w miejscach pochodzenia migrantów oraz do ograniczenia potrzeby przesiedlania się do państw członkowskich NATO, będą wymagały rozwiązań opartych na współpracy.

Jako organizacja ponadnarodowa, NATO samo w sobie jest dowodem na korzyści płynące ze wspólnego myślenia i działania. Jako takie, może wykorzystać swoją wiedzę i pozycję do promowania rozwiązań w odniesieniu do nietradycyjnych kryzysów bezpieczeństwa, takich jak migracje związane z klimatem. NATO jest dobrze przygotowane do ułatwienia mobilizacji zasobów oraz budowania zbiorowego podejścia do zarządzania migracją, opartego na współpracy państw, organizacji non-profit i organizacji humanitarnych, co będzie miało ogromne znaczenie dla uniknięcia powielania działań i wkładu merytorycznego. Ponadto, organizacyjna zdolność NATO do zwoływania spotkań będzie kluczowa dla ułatwienia rozmów na temat rozwoju i wdrażania lepszych międzynarodowych polityk migracyjnych, które ustanawiają bezpieczne, uporządkowane i pewne ścieżki prawne dla ludzi uciekających przed zagrożeniami. Z drugiej strony, NATO nie powinno być jedynym inicjatorem takich rozmów.

Strategia, planowanie i gotowość kryzysowa - zwłaszcza w zakresie wzmacniania gotowości cywilnej - będą najczęściej najlepszą ochroną, jaką NATO może zaoferować swoim członkom w świecie zagrożonym zmianami klimatycznymi. Rozwiązania krótkoterminowe, takie jak te tworzone w miarę rozwoju kryzysu, mogą często prowadzić do pogorszenia bezpieczeństwa w dłuższej perspektywie, ponieważ są opracowywane dla wąsko zakrojonego i wysoce specyficznego problemu. Opracowywanie i wdrażanie całościowych, przygotowawczych polityk migracyjnych pozwoli w dłuższej perspektywie znacznie bardziej ograniczyć chaos i chronić bezpieczeństwo ludzi i państw.

W tym celu NATO powinno wykorzystać swoją wieloletnią pozycję lidera w zakresie gotowości cywilnej, aby zwiększyć zdolność swoich państw członkowskich do przyjęcia zwiększonej liczby migrantów. Na przykład, NATO regularnie opracowuje sektorowe wytyczne i narzędzia, aby pomóc władzom krajowym, w opracowaniu metod zarządzani przemieszczaniem się dziesiątek lub setek tysięcy ludzi w następstwie katastrofy, które mogą być zaadaptowane na potrzeby przygotowań do migracji związanych z klimatem. NATO rozmieściło również ekspertów cywilnych w krajach natowskich, którzy udzielają porad dostosowanych do potrzeb - eksperci ci mogą odegrać kluczową rolę w edukowaniu i przygotowaniu państw członkowskich na zwiększoną liczbę migrantów.

W trakcie poprzednich kryzysów migracyjnych, takich jak ten na Morzu Egejskim (https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_128746.htm), NATO wspierało działania władz lokalnych poprzez monitorowanie, nadzór i rozpoznanie migrantów w trakcie nielegalnego przekraczania granicy. Chociaż Sojuszu powinien nadal być gotowy do reagowania na takie kryzysy, ze względu na przyszłe - prawdopodobnie zwiększone - migracje związane z klimatem, powinien on także przenieść część swoich wysiłków na rozwój i wdrażanie lepszych środków przygotowawczych, takich jak te przedstawione powyżej. NATO ma możliwość przewodzenia w kwestiach bezpieczeństwa klimatycznego, a jedną z najpilniejszych będzie kwestia migracji związanych z klimatem. Im wcześniej Sojusz podejmie kroki w celu złagodzenia wpływu zmian klimatycznych poprzez budowanie konsensusu oraz przygotowanie strategiczne i wspólne tworzenie polityki, tym bezpieczniejsze będą jego państwa członkowskie.

Jest to drugi artykuł z mini-serii poświęconej zmianom klimatycznym i ich wpływowi na NATO i bezpieczeństwo międzynarodowe. Poprzedni artykuł:

• NATO: An unexpected driver of climate action?