NATO: Niespodziewany inspirator działań na rzecz klimatu?

Przez długi czas ekolodzy i wojskowi uważali, że dzieli ich wielomilowy dystans, a interakcje między nimi są niewielkie lub żadne. Nawet dziś niektóre partie zielonych w Europie i aktywiści nadal sprzeciwiają się samemu istnieniu sił zbrojnych. W ostatnich latach, gdy ruch na rzecz klimatu nabrał tempa, a świadomość pilności działań w tym zakresie wzrosła, zwiększona uwaga poświęcana zmianom klimatycznym podniosła także rangę dialogu na temat bezpieczeństwa klimatycznego. To, w połączeniu z coraz częstszymi apelami o bardziej kompleksowe podejście do zmiany klimatu, stopniowo zbliżyło do siebie różne sektory. Podczas gdy dialog nie jest nowy, skala i ambicje zbiorowych działań na rzecz klimatu są bezprecedensowe.

Ubiegłoroczna Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (COP26) w Glasgow była manifestacją rosnącej woli działania i wspólnej pracy. Chociaż Sojusz nie odgrywa formalnej roli w rozmowach na forum ONZ dotyczących klimatu, Sekretarz Generalny NATO Jens Stoltenberg był wymieniony jako jeden z uczestników konferencji, obok innych przedstawicieli sektora obrony i bezpieczeństwa.

Podobnie jak jego poprzednik Anders Fogh Rasmussen, który uczestniczył w COP15 w Kopenhadze w 2009 roku, Jens Stoltenberg wziął udział w dyskusji na temat zagrożeń dla bezpieczeństwa związanych z klimatem, która stanowiła część agendy COP26. Powtarzając zobowiązania związane z klimatem podjęte na szczycie NATO w Brukseli w czerwcu ubiegłego roku, Stoltenberg podkreślił trzy kierunki działań, które przywódcy NATO zobowiązali się podjąć. Oprócz poprawy świadomości i zrozumienia powiązania klimat-bezpieczeństwo, sojusznicy będą dążyć do redukcji emisji gazów cieplarnianych przez wojsko i wreszcie dostosowywać swoje siły i operacje do zmieniających się okoliczności, tak aby mogły one działać w każdych warunkach.

Zmiany klimatyczne - od dawna znane są jako czynnik zwielokratniający zagrożenia - a coraz częściej uznawane są za „[zagrożenia warunkujące] (https://www.defenseone.com/ideas/2021/11/us-cant-compete-china-without-tackling-climate-change/186543/)", które dramatycznie zmieniają warunki, w których wojska państw członkowskich Sojuszu będą musiały działać w nadchodzących dekadach. Od większej częstotliwości i intensywności burz, poprzez ekstremalne upały i mrozy, do zmniejszonych zasobów wody pitnej i szybszego zużycia sprzętu wojskowego, zmiany klimatu mają znaczące implikacje dla NATO na poziomie taktycznym, operacyjnym i strategicznym. Oprócz związanych z klimatem zagrożeń dla infrastruktury wojskowej i gotowości sił, bardziej ekstremalne zjawiska pogodowe mogą również zwiększyć potencjał konfliktów i migracji w bezpośrednim sąsiedztwie NATO i poza nim.

Zrodzone w czasie zimnej wojny i zaprojektowane do obrony swoich członków przed wszelką zewnętrzną agresją, NATO ewoluuje, aby uwzględniać nową rzeczywistość bezpieczeństwa - bezpodmiotowe zagrożenia, takie jak pandemie, utrata różnorodności biologicznej i zmiany klimatu. Jako organizacja bezpieczeństwa. NATO nie może pozostać obojętne na te wyzwania. Aby NATO było w stanie wypełnić swoją podstawową misję utrzymania bezpieczeństwa w przestrzeni euroatlantyckiej, budowanie odporności na wpływy zmieniającego się klimatu i włączanie zrównoważonych praktyk do planowania wojskowego i rozwoju zdolności jest koniecznością, a nie wyborem.

Dobra wiadomość jest taka, że Sojusz nie zaczyna od zera. Od ponad 50 lat NATO zwraca uwagę na wyzwania związane z ochroną środowiska, głównie poprzez szeroki zakres działań naukowo-badawczych. NATO opracowało również sześć standardów ochrony środowiska (STANAGs), które dotyczą obozów wojskowych, zarządzania odpadami i zrównoważonego rozwoju wojskowych obiektów szkoleniowych. Zmiany klimatyczne zostały wpisane do Koncepcji Strategicznej z 2010 roku i od tego czasu są uwzględniane w deklaracjach na szczytach. W 2014 roku NATO przyjęło ramowe rozwiązania w zakresie „zielonej obronności” (Green Defence Framework) oraz uwzględniło efektywność energetyczną i inne czynniki środowiskowe w projekcie obecnej siedziby NATO, która została ukończona w 2018 roku. Istnieje już materiał potrzebny do zbudowania bardziej ambitnej i widocznej roli w odniesieniu do bezpieczeństwa klimatycznego.

NATO jako sojusz 30 państw działa jednak na zasadzie konsensusu, który zawsze ewoluuje. Jako były specjalny wysłannik ONZ ds. zmian klimatu, Jens Stoltenberg zaczął opowiadać się za tym, by NATO podjęło większe działania związane z klimatem wiele lat temu, ale jego wysiłki mogły zostać spowolnione za czasów poprzedniej administracji USA. Rosnąca liczba katastrof związanych z klimatem i pogodą, które nadal mają wpływ na życie i środki utrzymania zarówno w granicach NATO, jak i poza nimi, zaznaczyła wyraźną zmianę w świadomości i akceptacji zmian klimatycznych jako kwestii bezpieczeństwa narodowego w całym Sojuszu. W świetle rosnącej presji społecznej i obecnego impetu politycznego, który obejmuje odnowione przywództwo USA w zakresie zmian klimatycznych, NATO jest obecnie przygotowane do forsowania bardziej ambitnej agendy klimatycznej.

Podczas konferencji COP26 dokonano pierwszego przeglądu zobowiązań podjętych w Paryżu w 2015 roku. Pomimo tego, że siły zbrojne są znaczącym źródłem emisji gazów cieplarnianych, nie podlegały one dotychczas ogólnogospodarczym celom redukcji emisji. Z wyjątkiem kilku członków Sojuszu (takich jak Francja, Niemcy, Holandia, Wielka Brytania i USA), którzy już sporządzają takie szacunki, emisje powodowane przez siły zbrojne nie są ani mierzone, ani raportowane - albo z powodu braku danych, albo dlatego, że są one traktowane jako informacje wrażliwe. Nawet tam, gdzie emisje powodowane przez siły zbrojne są mierzone, mierniki nie są spójne dla wszystkich podmiotów.

NATO może wspierać swoich członków w ich wysiłkach na rzecz redukcji emisji i adaptacji poprzez ustalenie celów zerowych emisji netto i celów zrównoważonego rozwoju w planowaniu obronnym, odejście od polityki jednego paliwa na rzecz bardziej zrównoważonych alternatyw lub poprzez różne porozumienia standaryzacyjne, jak opisano poniżej. Sojusz ma zamiar opracować metodologię, aby pomóc swoim członkom zmierzyć ich wojskowe emisje, a w kolejnym kroku sformułować dobrowolne cele ich redukcji.

Oprócz wspierania Sojuszników w ich wysiłkach na rzecz redukcji emisji i adaptacji, NATO posiada kilka istotnych atutów (w porównaniu z innymi organizacjami międzynarodowymi), dzięki którym może wnieść użyteczny wkład w międzynarodowe wysiłki na rzecz klimatu.

Jednym z największych atutów NATO jest jego sieć partnerów na całym świecie oraz ustrukturyzowane relacje z innymi organizacjami regionalnymi i międzynarodowymi, w tym z Organizacją Narodów Zjednoczonych (ONZ), Unią Europejską (UE) i Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE). Sieć ta ma kluczowe znaczenie zarówno dla budowania zdolności i odporności, jak i dla poprawy świadomości sytuacyjnej.

Po drugie, NATO zapewnia platformę, na której sojusznicy mogą spotykać się, aby wymieniać się wiedzą, najlepszymi praktykami i zdobytymi doświadczeniami - niemal codziennie. Dzielenie się zdobytymi doświadczeniami jest ważne dla wojsk, aby lepiej zrozumieć korzyści płynące z zielonej transformacji. Ponadto, planowane akredytowane przez NATO Centrum Doskonałości ds. Klimatu i Bezpieczeństwa (którego Kanada zaoferowała się być gospodarzem) oraz istniejące Centrum Bezpieczeństwa Energetycznego, zlokalizowane na Litwie, z pewnością będą pełnić rolę centrów wymiany i oceny informacji zarówno na temat wpływu klimatu, jak i zielonej transformacji.

Po trzecie, zmiany klimatu zwiększają zapotrzebowanie na udział natowskich sił zbrojnych w pomocy humanitarnej i reagowaniu na klęski żywiołowe. Państwa natowskie były już zaangażowane w wiele takich misji, od północnego Iraku w 1991 roku po Pakistan i USA po huraganie Katrina w 2005 roku. W ostatnich kilku dekadach NATO pogłębiło swoje doświadczenie w reagowaniu na kryzysy humanitarne i klęski żywiołowe. Teraz Sojusz może wykorzystać swoje zdolności w zakresie planowania i gotowości, aby zająć się skutkami wydarzeń wywołanych przez klimat, od fal upałów po powodzie.

Wreszcie, NATO ma długoletnie i znaczące osiągnięcia w obszarze standaryzacji. Poprzez porozumienia standaryzacyjne (STANAGs), NATO może ustanowić standardy nie tylko w zakresie sposobu działania wojsk sojuszniczych, ale także rodzaju sprzętu, którym się posługują. Jako taki, Sojusz może przewodzić w budowaniu odporności baz i operacji NATO, pomagać swoim członkom w uodpornianiu ich sił na wpływy klimatyczne i zapewnić, że sprzęt wojskowy jest nie tylko przyjazny dla klimatu, ale także efektywny w ekstremalnych warunkach pogodowych. NATO może również przejąć inicjatywę w wytyczaniu w zakresie badań i rozwoju alternatywnych paliw i systemów napędowych dla zastosowań wojskowych. Zapewniałoby to utrzymanie interoperacyjności sił NATO.

Z kolei standardy klimatyczne NATO mogą przełożyć się na siłę nabywczą i możliwości otwierania rynków. Tak zwana biała flota, która obejmuje pojazdy używane do celów administracyjnych i nieoperacyjnych, jest obiecującym pierwszym obiektem działania. Poprzez elektryfikację swoich białych flot, siły zbrojne państw natowskich stworzyłyby potrzebę budowy większej liczby stacji ładowania pojazdów elektrycznych i infrastruktury wspierającej, co może przynieść korzyści całemu społeczeństwu. Jako pierwsi użytkownicy, siły zbrojne państw natowskich mogą przyczynić się do dalszych zmian społecznych.

Sojusz już teraz zmaga się z konsekwencjami zmian środowiskowych. Podczas gdy utrzymanie zdolności do reagowania na klęski żywiołowe i szkolenie w zakresie scenariuszy zarządzania kryzysowego jest ważne, NATO musi przejść do zapobiegania i gotowości. Zajęcie się pierwotnymi przyczynami będzie wymagało od NATO poprawy zdolności wczesnego ostrzegania, wczesnego działania i strategicznego przewidywania. Narzędzia wczesnego ostrzegania nie są obecnie dostosowane do współużytkowania przez środowiska dyplomatyczne, obronne i rozwojowe (znanych jako "3D"), co stanowi dodatkowe wyzwanie. Ich integracja będzie ważnym krokiem naprzód.

Oprócz integrowania analizy danych w bardziej interoperacyjny sposób, kwestie środowiskowe i ekologiczne powinny zostać włączone do ocen wywiadowczych członków Sojuszu - przy jednoczesnym zwiększeniu zdolności wywiadu do działań wyprzedzających. Pomogłoby to zwiększyć zdolność NATO do przewidywania przyszłych wstrząsów środowiskowych i jego gotowość do reagowania na czas.

Wbrew powszechnemu przekonaniu, nie ma sprzeczności między wysiłkami NATO w zakresie "ekologizacji" a zdolnością Sojuszu do skutecznego odstraszania i obrony. W rzeczywistości, redukcja emisji, w połączeniu z zielonymi technologiami, oferuje korzyści operacyjne - między innymi mniejszą zależność od dostaw paliw kopalnych w obszarach o wysokim stopniu niepewności, mniejsze wyzwania logistyczne czy oszczędności finansowe. Na przykład amerykański program wymiany silników B-52 zmniejszy spalanie paliwa i obniży ogólny wpływ na środowisko, jednocześnie zwiększając zasięg i wytrzymałość samolotu. Tak jak świat biznesu zdał sobie sprawę, że ochrona środowiska i walka z zanieczyszczeniem klimatu nie stoją w sprzeczności ze wzrostem gospodarczym, ale są wręcz niezbędne, aby zapewnić istnienie jakiegokolwiek przyszłego świata, w którym można budować gospodarkę, tak i specjaliści ds. bezpieczeństwa muszą docenić, że zrównoważony rozwój oraz odporność naturalnego środowiska na zmiany klimatyczne są częścią zapewnienia zasięgu i skuteczności operacyjnej.

Zmiany klimatyczne są czynnikiem zwielokratniającym zagrożenia i egzystencjalnym niebezpieczeństwem dla ludności państw natowskich. Grupa Młodych Liderów NATO 2030 doszła do wniosku na początku 2021 roku, że aby wypełnić swoją podstawową misję utrzymania bezpiecznej i wolnej przestrzeni euroatlantyckiej, NATO musi „zrozumieć implikacje zmian klimatycznych w zakresie konfliktów i niestabilności, lepiej przygotować się na przyszłe wstrząsy, dostosować swoje siły do ekstremalnych okoliczności i zmniejszyć własny ślad ekologiczny". Zwiększenie nie tylko ambicji, ale i działań będzie wymagało stabilnego przywództwa ukierunkowanego na budowanie politycznego konsensusu oraz bliższej współpracy cywilnego i wojskowego komponentu Sojuszu. W obliczu zbliżającego się szczytu w Madrycie, NATO powinno wykorzystać ponad 50-letnie doświadczenie w radzeniu sobie z wyzwaniami w zakresie ochrony środowiska, pokazać, że może dawać przykład w obszarze bezpieczeństwa klimatycznego i że jest przyszłościową siłą rozwijającą się w zrównoważony sposób.