ZAPAD 2017 ve Avrupa-Atlantik güvenliği

Rusya silahlı kuvvetleri ülkenin Gürcistan ile sınırındaki Kuzey Kafkasya bölgesinde yaptığı KAVKAS 2008 tatbikatı ile yıllık düzenli tatbikatlar yapma alışkanlığını yeniden kazanmıştır. Resmi açıklamalara göre KAVKAS tabikatına 8,000 asker katılmıştır. Ancak, General Yuri Netkachev Independent Gazette gazetesi ile yaptığı bir söyleşide uluslararası gözlemcilerin davet edilmesi şartından kaçınmak için o tarihte asker sayısının “resmi kanallarca düşük” gösterildiğini söylemiştir. Rus askerleri 2 Ağustos 2008’de KAVKAS tatbikatı sona erdikten sonra da Gürcistan sınırında kalmış, 7 Ağustos’ta yaklaşık 40,000 kişilik bir kuvvet Gürcistan sınırında operasyona başlamıştı. Ancak beş gün sonra, uluslararası baskı sonucunda operasyon Tiflis’in dışında durdurulmuştu.

Resmi olarak Rusya’nın Batı Askeri Bölgesi’nde, NATO’nun doğu kanadının hemen yanında ve Belarus topraklarında yapılan ZAPAD 2017 tatbikatlar dizisinin sonuncusuydu ve dolayısıyla “Avrupa’nın 21. yüzyıldaki ilk savaşı olarak anılmaktadır.

Alınan dersleri uygulamak

Rusya Silahlı Kuvvetleri Gürcistan’da önemli dersler aldılar. Eleman eksikliği ve düşük hazırlık durumundan dolayı Ruslar yetersiz bir kuvvetle saldırıya geçmek zorunda kalmışlardır. C4ISR (Komuta, Kontrol, İletişim, Bilgisayar, İstihbarat, Gözetleme ve Keşif) yeteneklerindeki eksiklik, hava ve kara kuvvetlerinin birlikte çalışabilme yeteneklerinin sınırlı olması, ve hassas silahların sayıca yetersizliği kendini acı şekilde hissettirmiştir. Akıllarda tatbikatın nasıl sonuçlanacağı konusunda hiçbir şüphe yoktu ama Gürcistan operasyonu gözler önüne yapılması gereken reformlar ile ilgili uzun bir liste gözler serdi.

Rusya, Gürcistan’daki operasyondan beri işleri düzeltmek için dokuz yıl birbirini takip eden tatbikatlar – en son üç ZAPAD tatbikatı dahil (bkz. kutu) - yapmıştır. Yıllık müşterek kuvvetler tatbikatları her bir Askeri Bölgede rotasyon ile yapılır. (Askeri Bölgeler aynı zamanda Müşterek Stratejik Komutanlıklar olarak belirlenmiştir. Kuzey Filosu Askeri Bölgesi/Müşterek Stratejik Komutanlığı Aralık 2014’te oluşturulmuş ancak 20217’ye kadar rotasyonla yapılan yıllık stratejik tatbikatlara entegre edilmemiş; ama baskın tabikatlara ve Batı Askeri Bölgesinin ZAPAD 2017 tatbikatına eş zamanlı olarak katılmıştır).

Bu yıllık kapsamlı tatbikatlar üç aşamalı yıllık eğitim programını oluştururlar:

- seçilen Askeri Bölgenin kendisine verilen stratejik doğrultuda çalışması;
- diğer askeri bölgelerin harekete geçerek destek vermek üzere çalışmaları;
- Genel Kurmay ve diğer komuta kontrol unsurlarının stratejik operasyonları yönetmeleri.

Vladimir Putin’in 2013 yılında askeri hazırlık durumunun arttırılması yönündeki kararını takiben yıllık stratejik tatbikatlar habersiz yapılan baskın tatbikatlar vasıtasıyla güçlendirilmiştir. Bu tatbikatlar boyut ve kapsam açısından yıllık stratejik tatbikatlar kadar veya onlardan daha büyüktür. Baskın tatbikatlar ilgili birimlere önceden herhangi bir haber vermeden yapılan tatbikatlardır ve böylece AGİT ve katılımcı devletler arasındaki güven ve güvenlik arttırıcı önlemlerin uygulanmasına ilişkin bir anlaşma olan Viyana Belgesi’nin 41 ve 41.1 sayılı paragrafında belirtilen önceden haber verme şartından kurtulmaya olanak sağlar.

Genel Kurmay Başkanı Gerasimov Kasım 2017’ye kadar küçük tatbikatların yanısıra bu büyüklükte 24 baskın tatbikatı yapıldığını bildirmiştir. Bu müşterek kuvvetler baskın tatbikatları on binlerce askeri kapsar. Batı ve Doğu Askeri Bölgelerinde yapılan bazı tatbikatların yaklaşık 150,000 askeri kapsadığı söylenmektedir.

Rusya'nın Yıllık Stratejik Tatbikatları 2008-2018

Yıl	Tatbikat	Askeri Bölge	Katılan Asker Sayısı (Rusya Savunma Bakanlığı açıklaması)	Katılan Tahmini Asker sayısı
2008	KAVKAZ	Kuzey Kafkasya (şimdi Güney)	8,000	40,000
2009	ZAPAD	Batı	11,900	13,000
2010	VOSTOK	Doğu	20,000	-
2011	TSENTR	Merkez	12,000	12,000
2012	KAVKAZ	Güney	8,000	-
2013	ZAPAD	Batı	11,920	90,000
2014	VOSTOK	Doğu	100,000	155,000
2015	TSENTR	Merkez	95,000	100,000 – 160,000
2016	KAVKAZ	Güney	12,500	120,000
2017	ZAPAD	Batı	12,700	60,000-70,000
2018	VOSTOK	Doğu	-	-

Daha geniş kapsam

NATO’nun tepkisi ölçülü olmuştur. İttifak, ülkelerin silahlı kuvvetlerine tatbikat yaptırma konusundaki egemenlik haklarını tanımaktadır; ancak bu hakkın kabul edilmiş ilkeler, ve anlaşmalar ve uluslararası yükümlülükler çerçevesinde kullanılması önemlidir. NATO liderleri Rusya’nın son on yıldır tatbikatlarını nasıl istikrarsızlık yaratacak şekilde yaptığını da algılamaktadır. Rusya Viyana Belgesi’nde belirtilen şeffaflık ve öngörülebilirlik unsurları ile ilgili uzun zaman önce yapmış olduğu taahhüdünden kaçmakta ve bu tatbikatları yıldırma ve her an patlak verebilecek saldırganlığını maskelemek amacıyla kullanmaktadır.

Bu algılar, Rusya’nın Avrupa Konvansiyonel Silahlar Anlaşması’na (2007) katılımını askıya alması ve 2008’de Gürcistan’a, 2014’te Ukrayna’ya yaptığı saldırıların yarattığı yıpranan istikrar ve güvenlik ortamı nedeniyle daha da güçlenmektedir. Bu süre içinde Müttefikler, Rusya’nın savaş ve savaş benzeri çatışmalara yaklaşımının askeri güç dahil, devlet gücünün tüm unsurlarını bir araya topladığını ve bu sürecin nükleer bir mesajla sonuçlandığını yeni yeni anlamaya başlamışlardır. Rusya’nın NATO sınırlarında yaptığı stratejik savaş tatbikatları bu gözle görülmelidir.

Sayılarla oynamak

ZAPAD 2017 uygulaması Rusya’nın geçmiş performansıyla uyuşmaktadır. Rusya Savunma Bakanlığı ZAPAD tatbikatına Belarus’ta 10,200 (2000 Rus askeri dahil) ve Rusya’da 2,500 olmak üzere Rusya ve Belarus’tan toplam 12,700 askerin katılacağını açıkladı. Bakanlık, ayrıca, tatbikatta yaklaşık 70 uçak ve 680 parça askeri teçhizat (250 tank, 200 roket ve topçu sistemleri dâhil) kullanılacağını da bildirdi. Belarus ile ilgili sayılar Viyana Belgesi çerçevesinde yabancı gözlemcilerin davet edilmesini gerektiren sayının (alt sınır 13,000) biraz altında kalıyordu. Rusya, ZAPAD’ın bir parçası olarak kendi topraklarında tatbikat yapacak asker sayısının sadece 2,000 olduğunu savunarak tatbikat ile ilgi bilgi vermeyi reddetti. Hiçbir Rus generali ZAPAD sayılarının bu amaçla “resmen eksik gösterildiğini” açıkça söylememiştir, ama Rusya Kara Kuvvetleri Komutanı General Salyukov ZAPAD sona erdikten sonra TASS Ajansıyla yaptığı bir söyleşide Rusya “tatbikatın sadece bir bölümünü gösterdi, aslında bu tatbikat birçok alanda yapıldı. Büyük bir tatbikattı ve çok ilginçti” demiştir.

2008’den beri yapılan stratejik tatbikatlar tablosuna bakıldığında, Rusya’nın tatbikatların çapları konusundaki bildirimlerini Viyana Belgesi’nin uygulanma alanı dahiline girip girmediklerine göre değiştirdiği açıkça görülmektedir. Rusya’nın Viyana Belgesi’nin uygulanma alanı dışında kalan Merkez ve Doğu Askeri Bölgelerindeki tatbikatlarına katıldığını bildirdiği asker sayısı, bir stratejik savaşta olması beklenen asker sayısı kadardır. Batı ve Güney Askeri Bölgelerinde ise Rusya büyük çaplı tatbikatları daha küçük bir kaç parçaya bölerek Viyana Belgesi’nin “arkasından dolaşmış” olmaktadır. Rus Silahlı Kuvvetlerinin Batı ve Güney Askeri Bölgelerinde sadece sınırlı, küçük çaplı savaş için eğitim gördükleri söylenemez; sadece öyle yapıyormuş gibi görünmektedirler. Kuzey Filo Askeri Bölgesinin oluşturulması ise Batı odaklı tatbikatların büyük unsurları arasında idari bölümler oluşturarak bu yaklaşımı büyük ölçüde kolaylaştırmıştır.

Ayrıca Rusya Savunma Bakanlığı ZAPAD 2017’nin kesinlikle savunmaya yönelik, bir terörle mücadele senaryosu etrafında kurgulandığını, ve kısmen Belarus topraklarında gerçekleşmekte olmasına rağmen hiç bir gerçek bölgeyle bağlantısı olmayan bir tatbikat olduğunu beyan etmiştir.

Yabancı analistler tatbikatın gerçekte Rusya Savunma Bakanlığı’nın iddia ettiğinden çok daha büyük olduğunu, asker sayısının tahminen 60,000 ilâ 70,000 arasında olduğunu, ve bunların 12,000 kadarının Belarus topraklarında, geri kalanının ise Rus topraklarında bulunduğunu ifade etmişlerdir. Savunma Bakanlığı’nın tatbikat konusundaki günlük raporları ZAPAD’ın çapı ve amacı konusundaki kendi resmi bildirimleri ile çelişmektedir.

Bu tatbikatta Rusya-Belarus müşterek kuvvetlerinin karşısındaki “terörist” formasyonlar, müşterek kuvvetler ve zırhlı kara gücü, sabit kanatlı ve döner kanatlı büyük bir hava savunma desteği, büyük çaplı hava operasyonları, ve Baltık filosu ve sahil koruma birimlerinin de dahil olacağı üç günlük bir operasyon için yeterli çap ve kuvvete sahiptiler.

ZAPAD’ın stratejik niteliği

Moskova Bölgesinin yoğun bir cruise füze saldırısına karşı S-400 hava savunma sistemleri kullanarak yapılan temsili savunması, ZAPAD’ın stratejik niteliğini vurguladı. Çift yetenekli (konvansiyonel ve nükleer) hassas vuruş sistemi ZAPAD’ın temel unsurlarından birini oluşturuyordu; bu sistem SS-21 SCARAB ve SS-26 ISKANDER füze birliği faaliyetlerinin yanı sıra Batı Askeri Bölgesinde konuşlanmamış olan ISKANDER birliklerinin canlı atış faaliyetlerini kapsıyordu. Savunma Bakanlığı ayrıca Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer (KBRN) savunma birliklerinin geniş çaplı faaliyetleri ile ilgili raporunda Rus Silahlı Kuvvetlerinin KBRN kirliliği olan bir ortamda operasyon yapabileceklerini vurguladı. Bu tatbikatlardaki faaliyetler iki aşamada yürütüldü – önce bir savunma ve karşı saldırı aşaması, ve arkasından ikinci saldırı aşamasına geçiş.

Bu tatbikatta Batı askeri bölgesindeki resmî ZAPAD faaliyetleri ile eş zamanlı olarak tüm diğer Askeri Bölgelerde çeşitli düzeylerde faaliyetler yürütüldü. Bu faaliyetler arasında hava savunma operasyonları, kıtalararası balistik füzelerin deneme amaçlı fırlatılması (bunların bazıları ZAPAD ile bağlantılı olmasa bile zorunlu hizmet süresi denemeleri olarak fırlatıldı), Rusya’nın Barents Denizi, Baltık Denizi, Karadeniz ve Pasifik Okyanusu’ndaki kıyı sularında yapılan deniz savaşları, kara kuvvetlerinin çeşitli boyuttaki angajmanları, KBRN birliğinin faaliyetleri, ve düşmanın cruise füze saldırılarından hasar gören rayların Demiryolu Birlikleri tarafından onarılması sayılabilir. Kuzey Filo (Arktik) Askeri Bölgesi’nde özellikle yoğun tatbikat faaliyetleri oldu. Bu faaliyetlerden bazıları ZAPAD’ın üçüncü gününde Kuzey Filo’nun temsili düşmana karşı denizaltıdan atılan kıtalararası balistik füze saldırısı ve tatbikatın altıncı gününde bir Kuzey Filo vurucu grubunun bir düşman deniz grubuna karşı giriştiği füze saldırısı idi.

Sonuç olarak, NATO Sözcüsü Oana Lungescu “gerçekte tüm bu faaliyetler tek bir stratejik tatbikat oluşturuyordu... ZAPAD açıkça geniş kapsamlı bir devlet-devlete çatışmaydı,” dedi. Rusya’nın Eylül 2017’de gerçekleşen tatbikattaki askeri faaliyetleri gerek nitelik, çap, ve yoğunluk itibariyle gerekse Batı Stratejik Bölgesi’nde odaklanmaları ve tüm stratejik yönlerde ülke çapında askeri faaliyetler ve potansiyel küresel operasyonlarla desteklenmeleri açısından ülkenin NATO ile olası bir çatışmada yürüteceği stratejik operasyonlar sistemi ile tutarlıydı. ZAPAD 2017 resmen açıklandığı gibi yürütülmüş olsaydı, Moskova’nın NATO ile potansiyel bir savaş konusundaki stratejik planlarının sadece bir kısmı uygulamaya konurdu. Ancak ZAPAD tatbikatındaki faaliyetlerin 14-20 Eylül 2017 tarihlerinde tüm Rusya’da eş zamanlı olarak yürütülen faaliyetler kapsamında incelenmeleri gerekir.

“Maskirovka” ve istihbarat operasyonları

Baltık ve Barents Denizlerinde bir kriz olarak başlayıp hızla ülke çapına yayılan ve sonra da küresel çapta stratejik operasyonlara dönüşen Mart 2015 tarihli stratejik “baskın” tatbikat, ZAPAD’ın Rusya’nın geniş kapsamlı stratejik operasyon planları içindeki yerinin bir başka örneğidir. Rus Askeri kuvvetlerinin maskirovka (askeri yanıltma) stratejisi önemle durması nedeniyle, gerek tatbikatların çapı konusunda yapılan tahminler, gerekse Rusya’nın tatbikatlara katılan askerlerin sayısı ile ilgili resmi bildirimleri daima katılan kuvvetlerin çapı, oluşumu, ve yeri gibi bilgileri gizleme, maskeleme, minimuma indirme ve her tür kandırmaya yönelik olası politik, örgütsel, operasyonel ve teknik önlemler doğrultusunda değerlendirilmelidir. Eğitim ve denemeler konusundaki maskirovka da hiç şüphesiz Rusya’nın stratejik tatbikatlarının önemli bir unsurudur.

Rusya aylarca sürdürdüğü istihbarat operasyonları ile ZAPAD 2017’nin etkisini maksimize etmeye çalışmıştır. Rusya’nın sanal altıncı askeri bölgesindeki – “Enformasyon Askeri Bölgesi” – bu istihbarat operasyonlarının çeşitli amaçları vardı – Rusya’nın askeri gücünü sergilemek, komşulara bu konuda bir risk duygusu aşılamak, mevcut silahların kontrolü ve güven arttırma rejimlerini zayıflatmak ve NATO ve bireysel olarak ülkeleri kışkırtarak tepki göstermeye zorlamak gibi. Rusya askeri yeteneklerini ilan ederken bu konuda duyulan endişeleri “Rusya karşıtı isterinin” belirtisi olarak alaya alma yaklaşımını kullandı.

Moskova, karışık mesajlar vererek akıl karıştırma ve gizleme amaçlı asimetrik yaklaşımı ile Viyana Belgesi çerçevesindeki yükümlülükleri konusunda iki yönlü bir yaklaşım sergiledi: bir taraftan Belge’nin ruhunu ve niyetini ihlal ederken bir taraftan da bilgi vermekte seçici davranmasının ve askeri ataşeleri St. Petersburg yakınlarında sıkı denetim altında yapılan seçkin ziyaretçiler gününe davet etmesinin Viyana Belgesi’nin Belirli Askeri Faaliyetlerin İzlenmesi ile ilgili maddesinde (Bölüm VI) belirtilen çok daha zorlu yükümlülüklerle uyumlu olduğunu iddia etti.

Yabancı analistleri ZAPAD 2017’nin gerçek çapını tahmin etmek zorunda bırakmış olan Moskova, daha sonra analistlerin ZAPAD’ın tahminlerinden daha küçük çaplı olduğunu itiraf etmelerinin Batının endişelerinin fazlasıyla abartılı olduğunu kanıtladığını ileri sürdü. Rusya bu kurnazca davranışla Viyana Belgesi’ni imzalayan her devletin diğer katılımcı devletlerin askeri tatbikatlarının çapını tahmin etmek zorunda bırakılmamaları şartını gizlemeye çalıştıysa da başarılı olamadı. Rusya’nın bundan sonra yapılması planlanan tatbikatı VOSTOK 2018 olacak.


Müttefiklerin tetikte ve hazır olmaları

Gerek NATO’nun gerekse Müttefiklerin bireysel tepkileri Moskova’nın iddia ettiği gibi fazla abartılı değildi, ve Genel Sekreter Jens Stoltenberg tarafından “ tetikte olmaya devam etme ve gerekirse harekete geçmeye hazır olma” politikası olarak tanımlandı. Rusya Batı Askeri Bölgesi’nde askeri yığınak yapmayı ve kışkırtıcı ve istikrarsızlık yaratan tatbikat faaliyetleri programını sürdürdüğü sürece NATO’nun bu yaklaşımdan vaz geçmemesi gerekecektir. Müttefikler ayrıca Rusların gerçek, doğrulanabilir güven ve güvenlik arttırma önlemleri konusundaki mevcut uluslararası yükümlülüklerinin yerine doğaçlama ve seçici “şeffaflık” getirmeye çalışmasını da reddetmeye devam etmelidirler.

Bu arada NATO’nun Rus askeri tatbikatlarının çapı ve amacını tahmin etmeye çalışmasını savunmak zorunda değildir zira Rusya bu tür tahminlerde bulunmayı gereksiz kılacak taahhütlerini yerine getirmekten bilerek kaçınmaktadır. Aynı zamanda Rusya’nın Ukrayna’ya karşı saldırgan eylemlerini sürdürmesi karşısında NATO’nun ölçülü biçimde genişletilen askeri tatbikatı da şeffaflık içinde ve uluslararası yükümlülükleriyle uyumlu olarak devam etmektedir.

Rusya’nın Gürcistan’ı işgalinin 10. yıldönümü yaklaşırken, bu saldırı sırasında Rusya’nın yıllık stratejik tatbikatlar programının nasıl ortaya çıktığı da unutulmamalıdır. Bu yıldönümü aynı zamanda Rusya’nın Ukrayna krizinin başlarında asker sevkiyatını maskelemek için bir “baskın” tatbikattan yararlandığı, ve yürüttüğü stratejik tatbikatların Suriye’ye kuvvet aktarımına nasıl olanak sağladığı da akılda tutulmalıdır. Rus kuvvetleri hem Ukrayna hem de Suriye’de operasyonlarına devam etmekteler; birçok yabancı analistin Suriye müdahalesinden sonra Rusya’nın diğer eş zamanlı operasyonları sürdüremeyeceği yönündeki tahminleri tutmadı. Rusya sadece her iki operasyonu birlikte sürdürmekle kalmadı, aynı zamanda geniş kapsamlı tatbikat programına da devam etti.

Rusya’nın yıllık stratejik ve “baskın” tatbikatları, özellikle de Batı odaklı ZAPAD tatbikat dizisi, Müttefiklerin NATO’nun Galler (2004) ve Varşova (2016) zirvelerinde üzerinde anlaşmaya varılan caydırıcılık ve savunma önlemlerinin tümüyle ve vaktinde uygulanmasını garanti etmelerinin önemini gösteriyor. Bu tür önlemler Müttefiklerin Rusya ile anlamlı diyalog ve angajman konusundaki taahhütleri ile birlikte Rusya’nın uzun vadedeki olumsuz gidişatına verilen en etkili tepkidir.