Bugün Rusya on yıllık Devlet Silahlanma Programının neredeyse yarısını tamamlamış durumdadır. Bu program 2011-2020 yılları arasında silahlı kuvvetlerin tümü için yüklü miktarlarda yeni veya güçlendirilmiş silah sistemleri ve diğer askeri donanım edinimini öngörmektedir. Bu program çerçevesinde silahlı kuvvetler için yapılacak toplam harcama en başta 19 trilyon ruble olarak öngörülmüştü. Bu rakam 2011 yılı nominal döviz kuruyla 647 milyar dolara denk gelmektedir. Personel, tatbikatlar ve operasyonlarla ilgili harcamalar bu rakama dahil değildir. Acaba Rusya bu taahhütlerin gerektirdiği mali kaynakları bir araya getirebilir mi?

2014’ten beri yaşananlar Rus ekonomisinin zararına oldu. Petrol ve doğal gaz ihracatı gelirine dayanan ülkede para birimi, gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYİH), ve reel yaşam standardı 2014 sonlarında petrol fiyatlarındaki sert düşüşten bir hayli etkilendi. 2015’te Rusya’nın reel gayrisafi yurtiçi hasılasında %3.7 oranında bir düşüş yaşandı; IMF’nin Ekim 2016 tahminlerine göre bu yıl da %8 oranında bir düşüş bekleniyor.

Beklentiler 2017’den itibaren bir düzelme olacağı yönünde – petrol fiyatları ortalama seviyelerde seyrettiği takdirde mütevazı boyutta, fiyatlarda hızlı bir yükselme olması halinde ise daha güçlü bir düzelme bekleniyor. Bu arada Batı’nın uyguladığı yaptırımlar ülkede iş ve yatırım ortamını zora soktuğu gibi bir yandan da sürekli olarak Rusya’nın Ukrayna’daki saldırgan eylemlerinin Batı dünyası tarafından onaylanmadığının sinyalini veriyor.

GSYİH’yı olumsuz etkileyen gelişmeler ve düşük petrol fiyatları doğal olarak mali durumu daha da sorunlu hale getirmiş durumda. 2016 sonuna kadar hükümetin toplam reel geliri 2010 yılındaki düzeyine düşmüş olacak (Bkz. Şekil 1). Şekilde görüldüğü gibi, aynı şey savunma dışındaki toplam harcamalar için de geçerli. Buna karşılık 2015 yılında savunma harcamalarının 2010 yılına kıyasla %60 oranında daha yüksek olduğu görülüyor.

Önceleri 2016 yılı için bütçelenen savunma harcamalarının 1 Ağustos 2016 itibariyle yapılan değişiklikler ve enflasyon doğrultusunda yapılan düzeltmeler de dahil olmak üzere nominal olarak 2015 rakamlarına eşit olacağı, reel anlamda ise 2015’ten %8 oranında daha düşük olacağı öngörülmüştü. Geçtiğimiz günlerde maliye bakanlığının devlet güvencesi altında savunma edinim harcamalarının ortak finansörü olan bankalara 678 milyar ruble civarında bir ek meblağ ödeyeceği söylendi. Bu erken bir geri ödeme anlamına geliyor. Böylece 2016 yılının toplam savunma harcamaları 3.89 trilyon rubleye ulaşmış olacak. Bu miktar 2015 harcamalarından reel rakamlarla %14 oranında, 2010 harcamalarından ise yine reel rakamlarla %80 daha fazladır.

2016 sonlarında yapılan ve yukarıda açıklanan ilave harcamalar bir defalık olmaları nedeniyle hariç tutulursa, bütçe verileri yıllar içinde savunma harcamalarına verilen göreceli önemin istikrarlı olduğunu gösteriyor (Bkz. Şekil 2). Birkaç yıl arka arkaya hızlı büyümenin ardından mevcut ve öngörülebilen baskılar karşısında Rusya’nın resmi savunma harcamalarının önümüzdeki yıllarda mantıken nominal rakamlarla toplam gelirin %12’si civarında kalması gerekir.

Bu varsayımdan hareketle, IMF’nin Ekim 2016 Dünya Ekonomik Görünüm Raporu tahminlerinden yararlanarak Rusya’nın gelecekteki savunma harcamaları ile ilgili bir senaryo ortaya çıkarılabilir. Bu senaryoda ortaya çıkan eğrinin kamu harcamaları ve gelecekteki bütçe açıkları açısından ne gibi sonuçları olabileceği de ayrıca incelenebilir.

Doğal olarak bu sorunun çeşitli yönleri var. Rusya IMF’in tahminleri doğrultusunda 2020’de küçük bir bütçe fazlası hedefleyebilir. Gelirin sabit bir bölümünün de savunmaya ayrılması ile birleşince bu temkinli eğri savunma dışı harcamalarda birbiri ardına yıllık reel düşüşler olacağının işareti olabilir. Bu durumun yaşam standartları ve dolayısıyla kamuoyu üzerinde etkileri olumsuz olabileceği için, başka bir varsayım daha oluşturulabilir; örneğin savunma dışı harcamaların reel olarak sabit kalmasına karar vermek gibi. “Düzeltilmiş senaryo” olarak adlandıracağımız bu durumda IMF’nin senaryosuna kıyasla gelecekte daha büyük açıklar olacaktır.

Bu büyük açıklar ise büyük miktarda borçlanma ve buna bağlı olarak kamu borçlarındaki artışla tutarlı olabilir — bu politika çizgisi Moskova’da olumlu da karşılanabilir, olumsuz da. Ancak diğer alanlardaki daha büyük çaplı mali çalışmalar bu tür açıkların büyümesini yavaşlatabilir. Bu da yöneticiler açısından istenen alternatifler gibi görülebilecek vergi artışı ve devlete ait bazı girişimlerin kısmen özelleştirilmesi olasılığını da kapsayabilir. Daha genele bakıldığında, petrol fiyatlarının Ekim 2016 tarihli IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporunun öngördüğü fiyatlardan daha yüksek olması yukarıda anlatılan modernleşme senaryosunun önünü açabilir.

Halen Moskova’da bütün bu mali alternatiflerin en iyi karışımının nasıl olması gerektiği tartışılıyor. Maliye Bakanlığı açığı küçültmek konusunda IMF’nin senaryosu ile “düzeltilmiş senaryo” arasında bir eğri öngörüyor ve daha yüksek vergiler yerine daha fazla borçlanmayı öneriyor. Aynı zamanda Bakanlığın 2017-2019 dönemi için savunma harcamalarında önemli kısıntılar yapılarak 2015 yılında 3.2 trilyon rubleye kadar çıkmış olan harcamaların yılda 2.7– 2.9 trilyon ruble düzeyine düşürülmesini önerdiği söyleniyor. Diğer taraftan, aynı Bakanlığın gerek savunma gerekse dahili güvenlik harcamalarında toplam federal harcamaların %10’una kadar takdire bağlı artış yapılmasına olanak sağlayacak yeni bir mekanizma önermiş olduğu da anlaşılıyor. Bu nedenle önümüzdeki üç yıl içinde ortaya çıkacak nihai savunma harcamaları düzeylerini tahmin edebilmek çok güç.

“Düzeltilmiş senaryo” Rusya’nın iddialı askeri modernizasyon programı konusunda ne anlama geliyor? Rus Savunma Bakanlığının kıdemli görevlileri tarafından kamuoyuna yapılan açıklamalar askeri edinimin — yıllık Devlet Savunma Siparişleri’nin bir parçası olarak—son yıllarda toplam (resmi) savunma harcamalarının %60’ını oluşturmuş olabileceğine işaret ediyor. Bu iddialı Devlet Savunma Siparişleri Rusya’nın bugünkü Devlet Silahlanma Programının gereklerinin yerine getirilmesine yönelik.

Yukarıda bahsedilen “düzeltilmiş senaryo” ile başlayarak, ve yıllık Devlet Silahlanma Programının çapının 2011-2020 dönemindeki toplam savunma harcamaları ile orantısı ile ilgili çeşitli varsayımları kullanarak, dönemin tümü için farklı (nominal) edinim harcamaları toplamları hesaplanabilir. Özetlemek gerekirse, rasyonel varsayımlar doğrultusunda, bu dönem içinde toplam edinim harcamalarının 17.5 trilyon rubleye, ve hatta en başta söylenen 19 trilyon rubleye rahatça ulaşabileceği söylenebilir. Bu toplamlardan daha düşük olanı, yani 17.5 trilyon ruble, bir takvim yılı kadarlık gecikmeye denk gelir.

Hiç şüphesiz bu hesaplar tamamen programın nominal harcama hedefinin mali fizibilitesi üzerine odaklanmaktadır: bir başka deyişle, önemli olan teçhizatın fiziki tesliminin götürüsünden (çıktı tarafı) ziyade getirisidir (girdi tarafı). Yapılacak daha geniş kapsamlı bir değerlendirme, belirli teçhizat fiyatlarında zaman içinde oluşacak artışlar, teslimatın hızı ve güvenilirliği gibi konuları içerebilir.

Bu sonuçlar savunmanın sanayi tabanının örneğin üretim yeteneği, mevcut insan sermayesi ve teknoloji düzeyi gibi niteliklerine bağlıdır. Çeşitli engeller ve gecikmeler olabilir – örneğin, daha önce ithal edilmiş unsurlara erişimi kısıtlayan yaptırımlar gibi. Global teknoloji düzeyinde tasarlanmış yeni teçhizatın teslim süresi çok uzun olabilir çünkü prototiplerin geliştirilmesi ve denenebilmesi zaman gerektirir.

Bununla beraber, son zamanlardaki açık kaynaklı varsayımlar, bazı alanlarda kaçınılmaz olarak ortaya çıkan gecikme ve sorunlara rağmen Rusya’nın mevcut Devlet Silahlanma Programında önemli ilerlemeler kaydettiğini göstermektedir. Büyük olasılıkla, belirli edinim hedeflerinin 2017-2025 dönemini kapsayan bir sonraki Devlet Silahlanma Programına kaydırılmalarıyla programın büyük bir kısmı 2020 yılına kadar gerçekleşmiş olacaktır. Her halükarda, bu makalede geliştirilen analiz Rusya’nın ekonomik sorunlarının ülkenin mevcut askeri modernleşme çabalarını önemli ölçüde yavaşlatacak veya kısıtlayacak kadar ciddi olmadığı yönündedir.