Po dwudziestu latach współpracy z NATO, rozpoczętej wraz z przystąpieniem do Partnerstwa dla Pokoju w 1994 roku, podczas szczytu Sojuszu w Walii w 2014 roku Szwecja została jednym z pięciu partnerów, którym przyznano zwiększone możliwości dialogu i współpracy. Był to także pierwszy szczyt, w którym uczestniczyłem jako ambasador Szwecji przy NATO. Status specjalnego partnera (Enhanced Opportunities Partner – dokładnie: partnera o zwiększonych szansach) stworzył warunki do rozwoju bardziej elastycznych i zindywidualizowanych stosunków, poza innymi formułami partnerstwa. Zbiegło się to z nielegalną aneksją Krymu przez Rosję oraz jej interwencją zbrojną we wschodniej Ukrainie, a także z ogłoszeniem naszego budżetu obrony na lata 2016-2020. Zarówno konieczność zrewidowania naszej polityki obronnej, jak i dramatyczny sygnał, że państwo europejskie było gotowe naruszyć dotychczasowy porządek bezpieczeństwa z wykorzystaniem potęgi zbrojnej, były silną motywacją do stworzenia nowej platformy partnerstwa.
Przywrócenie równowagi w naszej obronie narodowej
W Szwecji, podobnie jak w większości państw europejskich, wydarzenia z 2014 roku na powrót podniosły politykę bezpieczeństwa i obrony do rangi priorytetów politycznych. Zakończenie zimnej wojny zrodziło przekonanie, że nastał wieczny pokój i kolejne dekady charakteryzowały się zmniejszonym naciskiem na obronę narodową. Brak jednoznacznego zagrożenia dla naszego bezpieczeństwa narodowego sprawił, że stopniowo odchodziliśmy od naszej wcześniejszej koncepcji silnej obrony narodowej mającej na celu zapobieżenie i odwrócenie ewentualnej inwazji na pełną skalę. Kolejne rządy dokonywały cięć w budżetach obrony. Priorytetem stało się w pierwszym rzędzie wnoszenie wkładu w misje międzynarodowe mające stabilizować Europę i jej sąsiedztwo. Zaszły zmiany, których rezultatem stała się odchudzona i bardziej oszczędna wersja obrony narodowej, ze szczególnym uwzględnieniem sił ekspedycyjnych.
Szwedka służy w randze oficera łącznikowego w ramach kierowanych przez NATO Międzynarodowych Sił Wsparcia Bezpieczeństwa w Afganistanie, które zakończyły swoją misję w grudniu 2014 roku. ©Szwedzkie Ministerstwo Obrony.
Obecnie największy wojskowy wkład w operacje międzynarodowe wnosimy w Mali (MINUSMA). Łącznie ponad 80 tysięcy Szwedów i Szwedek służyło w działaniach ONZ, UE i NATO oraz w innych misjach pokojowych na całym świecie. Szwecja uczestniczyła we wszystkich misjach kierowanych przez NATO z mandatu ONZ i wciąż aktywnie wspiera Kosovo Force (KFOR) na Zachodnich Bałkanach oraz misję Resolute Support, której zadaniem jest szkolenie, doradztwo i pomoc narodowym siłom zbrojnym i instytucjom w Afganistanie. Znacząco pomogło to w budowaniu interoperacyjności pomiędzy szwedzkimi silami zbrojnymi i partnerami międzynarodowymi, ale winno to być także postrzegane, jako akt międzynarodowej solidarności.
Po okresie zimnej wojny (1949-1989) oraz po kolejnych dekadach, w których NATO skoncentrowało się na międzynarodowych misjach zarządzania kryzysowego, przyznanie nam statusu specjalnego partnera zbiegło się z decyzją NATO o adaptacji i nowym ukierunkowaniu, w odpowiedzi na nowe realia. Pogarszające się warunki bezpieczeństwa oraz konieczność skoncentrowania się przez NATO na obronie zbiorowej i obronie Europy uwypukliły nasz wspólny interes, jakim jest jeszcze bliższa współpraca. Konieczność postrzegania regionu Morza Bałtyckiego jako jednolitej przestrzeni strategicznej stała się naturalną inspiracją dla naszej poszerzonej współpracy.
Szwecja określiła trzy priorytetowe obszary: konsultacje polityczne, manewry i wymianę informacji. W ostatnich trzech latach wykonaliśmy dużo pracy w każdym z nich. Podczas szczytu NATO w Warszawie w 2016 roku NATO podkreśliło konieczność prowadzenia regularnych konsultacji politycznych, tworzenia wspólnej świadomości sytuacyjnej oraz wspólnych manewrów z Finlandią i Szwecją. Współpraca z kolegami z państw natowskich oraz z personelem NATO w realizacji tego programu była i jest zarówno kształcąca, jak i satysfakcjonująca.
Wyzwania dla porządku światowego
Od dziesięcioleci nasze wspólne wyzwania nie były równie wielkie i złożone, jak obecnie. Mocarstwa regionalne oraz podmioty niebędące państwami testują swoją siłę przeciwko sąsiadom, innym państwom oraz instytucjom międzynarodowym. Zagrożenia są wielopłaszczyznowe i bardziej złożone. Gotowość zbrojna oraz zdolności wojskowe nadal będą miały żywotne znaczenie, ale nie wystarczą do reagowania na zagrożenia terrorystyczne, cybernetyczne i hybrydowe. Tym zagrożeniom można się przeciwstawić wyłącznie dzięki zintensyfikowanej, a nie zmniejszonej współpracy międzynarodowej.
Szwedzkie siły zbrojne uczestniczą w natowskich manewrach BALTOPS 2015.
W tym kontekście warto odnotować ostatnie posunięcia zmierzające do zwiększenia współpracy pomiędzy NATO i Unią Europejską. Szwecja była jednym z państw członkowskich Unii, które wyraziły wolę przystąpienia do nowej stałej współpracy strukturalnej (PESCO) – zdefiniowanej traktatowo struktury i procesu zmierzającego do pogłębienia współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony w ramach Unii Europejskiej w gronie tych państw członkowskich, które będą mogły i chciały to uczynić. Unia Europejska, NATO i Stany Zjednoczone wspólnie z globalnymi partnerami, muszą nadal opowiadać się za światem opartym na prawie międzynarodowym i poszanowaniu praw człowieka. Silne więzi transatlantyckie są ważne dla stabilności NATO i Europy. Działając wspólnie na forach międzynarodowych oraz w ramach operacji i ćwiczeń wznosimy barierę przeciwko agresji.
Zasady i zobowiązania Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) – łącznie z Kartą Narodów Zjednoczonych – stanowią normatywne podstawy bezpieczeństwa w Europie. Stałym tego elementem jest prawo wszystkich państw do integralności terytorialnej oraz do dokonywania własnych wyborów w zakresie polityki bezpieczeństwa, z uwzględnieniem zasady, iż granice państwowe nie mogą być zmieniane siłą. Szwecja popiera promowaną przez Stany Zjednoczone Europejską Inicjatywę Odstraszania (EDI), a także obecność NATO w regionie Morza Bałtyckiego, która przyczynia się do stabilności całego regionu. Reakcja Szwecji na agresywną postawę zbrojną Rosji oraz jej nieprzewidywalne działania obejmuje wzmocnienie obrony narodowej oraz zwiększoną współpracę w dziedzinie bezpieczeństwa. W połączeniu z aktywną dyplomacją realizowaną przez dialog, podejście to stwarza szansę na ponowne wyartykułowanie naszego ciągłego wsparcia dla prawa międzynarodowego oraz wartości i zasad międzynarodowych.
Przekształcenia szwedzkiej polityki obronnej
Własne bezpieczeństwo narodowe jest naszym głównym zadaniem i jest ono bezpośrednio powiązane z pokojem i stabilnością w północnej Europie. W bieżącym roku rząd Szwecji przyjął narodową strategię bezpieczeństwa, dokument ramowy definiujący interesy i zagrożenia narodowe w różnych dziedzinach. Szwedzka polityka obronna koncentruje się na dwu elementach: doskonaleniu narodowych zdolności zbrojnych oraz pogłębianiu współpracy z innymi państwami i organizacjami. Polityka ta cieszy się szerokim poparciem parlamentu.
Szwecja inwestuje w nowe zdolności, w tym w nową generację myśliwców Gripen. Zdjęcie użyczone przez Luftstridsskolan i Forsvarsmakten.
Od 2015 roku obserwujemy nową tendencję w szwedzkich wydatkach na obronę. Rząd zdecydował wtedy, po raz pierwszy od ponad dwu dziesięcioleci, o zwiększeniu wydatków na obronę o 11 procent do 2020 roku. Budżet ten został dodatkowo wzmocniony w tym roku dzięki zawarciu wielopartyjnego porozumienia zwiększającego wzrost wydatków na przestrzeni pięciu lat do 17 procent.
Szwecja jest obecnie zaangażowana w budowę sieci współpracy w dziedzinie obrony. Mamy wyjątkowe i długotrwałe stosunki z Finlandią, która również jest państwem militarnie niezaangażowanym oraz szczególnym partnerem NATO. Wspólnie planujemy połączone działania w czasie pokoju, a także poza nim. Ściśle współpracujemy z państwami nordyckimi i bałtyckimi, a także z Niemcami, Polską, Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi.
Pobór, zdolności, odporność
W ubiegłym roku rząd Szwecji zdecydował się reaktywować państwowy system przymusowego poboru do wojska. Przymusowy pobór zarówno kobiet, jak i mężczyzn rozpocznie się 1 stycznia 2018 roku i w pierwszym roku planuje się zwerbować/rekrutować około 4 tysiące poborowych.
Kolejne przykłady realizacji naszych priorytetów, to przywrócenie obecności wojskowej na Gotlandii oraz zwiększenia intensywności ćwiczeń i manewrów. Uczestnictwo w najbardziej zaawansowanych i złożonych manewrach natowskich jest kluczowe dla rozwijania interoperacyjności oraz dla przygotowań do ewentualnej przyszłej koordynacji działań z państwami partnerskimi. Okręty podwodne nowej generacji są w budowie. Dodatkowe inwestycje dokonane będą w zakresie zdolności do zwalczania okrętów podwodnych. W zakresie obrony powietrznej będziemy dalej inwestować w nową generację myśliwców Gripen, a ostatnio rząd zdecydował się rozpocząć proces zamówienia publicznego w odniesieniu do systemu obrony powietrznej Patriot. Ostateczna decyzja w sprawie jego pozyskania jest przewidywana na 2018 r.
O ile kluczowym priorytetem w budżecie obrony jest wzmocnienie zdolności sił zbrojnych do prowadzenia działań wojskowych, celem jest także ponowne ustanowienie ogólnorządowego podejścia do bezpieczeństwa, które przyczyniłoby się do budowania odporności zgodnie z siedmioma podstawowymi wymogami przyjętymi podczas szczytu Sojuszu w Warszawie.
Wszystkie te posunięcia mają zakomunikować, iż poważnie podchodzimy do spraw bezpieczeństwa.
Militarnie niezaangażowani, ale nie neutralni
Chociaż Szwecja pozostaje państwem militarnie niezaangażowanym, nie dąży już do tego, aby zachować neutralność w przypadku konfliktu, inaczej niż w okresie zimnej wojny. Wtedy nasza doktryna głosiła, iż byliśmy niezaangażowani w czasie pokoju i naszym celem było zachowanie neutralności w przypadku wojny. Wobec naszego przystąpienia do Unii Europejskiej w 1995 roku stara doktryna neutralności straciła na znaczeniu, zwłaszcza z chwilą podpisania w roku 2007 artykułu 42,7 traktatu lizbońskiego (który nakłada na członków Unii Europejskiej obowiązek wspomagania i wspierania wszelkimi środkami państwa członkowskiego, które stanie się celem ataku, zgodnie z artykułem 51 Karty Narodów Zjednoczonych).
Największe narodowe manewry wojskowe Szwecji od 20 lat - Aurora 17 – odbyły się w dniach 11-19 września 2017 roku. Na zdjęciu batalion morsko-desantowy porusza się w szyku na południowym archipelagu Szwecji, który ma kluczowe znaczenie dla obrony Sztokholmu. .
© Szwedzkie Siły Zbrojne.
W 2009 roku parlament Szwecji jednogłośnie przyjął deklarację solidarności, która od tego czasu stanowi element naszej doktryny w dziedzinie bezpieczeństwa. Głosi ona: “Szwecja nie jest członkiem żadnego sojuszu wojskowego. Zagrożeniom dla pokoju najlepiej zapobiegać wspólnie i we współpracy z innymi państwami. Nie można sobie wyobrazić konfliktów zbrojnych w naszym regionie, które dotknęłyby tylko jeden kraj. Szwecja nie pozostanie pasywna, jeżeli inne państwo członkowskie Unii Europejskiej lub jakiś kraj nordycki dozna katastrofy lub ataku. Oczekujemy, że te państwa podejmą podobne działanie, jeżeli uszczerbku dozna Szwecja. Zatem Szwecja winna być w stanie zarówno udzielić, jak i otrzymać wsparcie wojskowe.”
W 2016 roku rząd przyjął projekt ustawy o „Memorandum o porozumieniu w sprawie wsparcia udzielanego przez państwo-gospodarza”. Celem Memorandum jest zagwarantowanie, że Szwecja, jako państwo-gospodarz będzie mogła zapewnić efektywne wsparcie dla działań wojskowych na terytorium Szwecji w związku z manewrami, kryzysami lub operacjami wojskowymi w Szwecji lub w jej pobliżu. We wrześniu ubiegłego roku przeprowadziliśmy narodowe manewry wojskowe Aurora z udziałem kilku państw europejskich oraz Stanów Zjednoczonych. Były to największe szwedzkie manewry wojskowe od ponad 20 lat, angażujące prawie 20 tysięcy personelu wojskowego i ponad 40 instytucji. Przejrzystość była wiodącą zasadą w planowaniu i przeprowadzeniu manewrów. Międzynarodowi obserwatorzy, w tym z Rosji i Białorusi, zostali zaproszeni zgodnie z Dokumentem Wiedeńskim (porozumieniem pomiędzy państwami członkami OBWE mającym na celu wdrażanie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa).
Bliższy partner, ale nie członek
Pozytywna ocena naszych pierwszych lat funkcjonowania, jako specjalny partner spowodowała przedłużenie tego statusu na kolejne trzy lata. Jestem przekonany, że możemy kontynuować i dalej rozwijać naszą współpracę. Chociaż opieramy się na wspólnych interesach i wspólnie podzielanych wartościach, musimy także uwzględniać polityczne i wojskowe ograniczenia różnicujące status partnera i członka Sojuszu. Wyrażamy wielką wolę prowadzenia konsultacji z państwami członkowskimi Sojuszu oraz urzędnikami NATO na temat ewentualnych kolejnych kroków i priorytetów. Proszę pozwolić, że na koniec wyrażę naszą wdzięczność za hojne wsparcie udzielane nam przez naszych przyjaciół z Sojuszu, a także personel NATO w pogłębianiu naszego partnerstwa!