İnandırıcı bir transatlantik bağ: Trident Juncture ve NATO yetenekleri

31 Müttefik ülke ve ortak ülkelerden gelecek tahmini 50,000 katılımcı NATO’nun en önemli askeri tatbikatı olan Trident Juncture 18 için Soğuk Savaş’tan beri hazırlanıyordu. 25 Ekim’de başlayacak ve ağırlıklı olarak Norveç ve çevresindeki sular ve hava sahalarında üslenecek, aynı zamanda da İzlanda ve İsveç’te önemli ileri unsurlarının yer alacağı bu toplu savunma tatbikatı (5. Madde) İttifak’ın kuzeydoğu kanadında benzer silah ve yeteneklere sahip hayalȋ bir düşmandan gelecek bir tehdidi konu almaktadır. Bu tatbikat, Atlantik’in diğer yakasındakiler dahil, NATO’un Müttefiklerini savunma ve güçlendirme yeteneğini deneyecektir. Avrupalı Müttefiklerin yanı sıra Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri’nin de katılımıyla ortaya çıkacak güçlü tablo transatlantik bağı ve İttifak’ın birliğini ve kararlılığını gözler önüne serecektir.

Trident Juncture 18 aynı zamanda İttifak kuvvetleri ve yeteneklerinin birlikte çalışabilirliğini sergileyecek ve geliştirecektir. Bu tatbikat gerçekçi ama hayali bir senaryoda hava, deniz ve kara unsurlarının birlikte çalıştığı müşterek bir kuvvetler tatbikatıdır. 25 Ekim-7 Kasım arasında yapılacak bu canlı tatbikatta yaklaşık 150 uçak, 65 gemi ve 10,000 kadar araç konuşlandırılacaktır.

Tatbikatın yeri ve ortak güvenlik endişeleri dolayısıyla NATO’nun en önemli operasyon ortaklarından olan Finlandiya ve İsveç de bu canlı tatbikatta yer alacaklardır. Diğer bazı ortaklar da bilgisayar destekli komuta yeri tatbikatında yer alacaklardır.

NATO, Viyana Belgesi’nin 13,000’den fazla askerin katıldığı tatbikatlarla ilgili maddesi kapsamında Rusya dâhil diğer devletlerden tatbikata gözlemciler davet ederek şeffaflığa olan taahhüdünü ve silahların kontrolü ve yükümlülüklerine olan saygısını göstermiştir.

Yeniden Kuzey’e odaklanmak

İttifak’ın kuzey kanadı bir ara Soğuk Savaş planlamacıları için çok önemli bir konuydu ancak Soğuk Savaş sonrasında, yakın zamana kadar, NATO’nun ilgi alanı dışında kalmıştı. Son 20 yıldır operasyon ve tatbikat planlamalarının odak noktası kriz yönetimi olmuştur. Buna Orta Doğu ve Orta Asya’da, veya İttifak’ın güney kanadındaki seferi savaş misyonları ve yetenekleri de dâhildir. Bu odaklanma Müttefiklerin Afganistan ve diğer yerlerde sürmekte olan operasyonları ve neredeyse İttifak’ın tüm güney kanadı boyunca süregelen istikrarsızlığı yansıtmaktadır.

Bu arada kuzey Avrupa’nın daima sorun yaratan ülkesi Rusya, bir yandan ekonomik zorluklarla boğuşurken bir yandan da karmaşık bir askeri modernizasyon sürecinin ilk aşamalarında bulunuyordu. Artık bu faktörler ortadan kalktığı veya değiştiği için kapsamlı bir strateji, devletler arası rekabet ve jeopolitik konular Avrupa ve Kuzey Atlantik için tekrar bir endişe konusu olmaya başlamıştır. Bu nedenle, NATO’nun bu büyük çaplı tatbikatının zamanlaması geçmiş tatbikatlardan alınan önemli derslerin yeniden öğrenilmesi ve mevcut ve gelecekteki tehditlere hazırlanılması açısından son derece doğrudur.

Soğuk Savaştan beri Kuzey cephesinde yeni bir şey olmadığını söylemek doğru olmaz. Norveç son yıllarda Arctic Challenge, Cold Response ve Dynamic Mangoose gibi düzenli olarak yürüttüğü daha küçük çaplı NATO tatbikatlarına ev sahipliği yapmıştır. Bu tatbikatlar ve İzlanda’daki NATO hava devriyesi misyonu gibi faaliyetler İttifak’ın Kuzey Atlantik sahasında yürütülecek operasyonlara aşina olmasını sağlamıştır.

Daha da önemlisi, gerçek dünyada gelişen olaylar siyasi ve askeri liderlerin Kuzey’deki stratejik gelişmelere artık daha fazla ilgi göstermelerini sağlamıştır. (son yıllarda) Daha iddialı ve kavgacı bir Rusya son yıllarda Avrupa ve Kuzey Atlantik’teki güvenlik tablosunu altüst etmiştir. Etkileme operasyonlarından işgallere kadar uzayan faaliyetler sadece gelişen yeteneklerin hikâyesi değildir; Rusya’nın NATO Müttefikleri, ortakları ve gelecekteki üye namzetlerine verdiği kavgacı ve tehditkâr mesajlar potansiyel bir çatışma tehdidinin göz ardı edilemeyeceğinin bir ifadesidir. Dolayısıyla, NATO’nun askeri planlama uzmanları ve “en kötü senaryo” üzerinde çalışan kişiler, İttifak’ın caydırıcılık, karşı mücadele, ve gerekirse, Rusya’nın kavgacı tavrı ve askeri yetenekleri karşısında savunma yeteneklerini değerlendirmek ve gereken eğitimi vermek açısından son derece sağduyulu davranmışlardır.

Rusya’nın açık denizler donanmasının modernizasyonu son yıllarda kaçırılmış bir fırsat ve başarısızlık olsa da denizaltı gücünü yeniden yapılandırmak ve modernize etmek öncelikli çabası olmuştur. Rus denizaltı gücü artık hem NATO varlıkları için benzer güçte bir rakip hem de Kuzey Atlantik’te denizde engelleme ve yıkıcı saldırı operasyonları açısından önemli bir araçtır. Rusya’nın bu gelişen yeteneği, stratejik denizaltı güvenliğinin kalesi olmasının ötesinde, büyük bir endişe kaynağıdır.

NATO, haklı olarak, ortaya çıkmakta olan bu tehdide odaklanmış ve İzlanda, Norveç, Birleşik Krallık ve ABD’nin de katkılarıyla Kuzey’deki denizaltılara karşı savaş yeteneklerini daha üst seviyeye çıkarmıştır. Bu yetenekler Trident Juncture gibi (gerçek bir çatışmada çeşitli engellemelerin uygulanacağı bir senaryo) tatbikatların önemli bir girdisidir. Bu tatbikat ittifak liderlerinin bu veya daha büyük çapta bir kuvvet planlamasına odaklanmaları açısından güçlü bir araçtır.

Kuvvetlerin taşınmasındaki sorunlar

NATO’nun bugünkü savunmaya dönük duruşunun 1980’lerde Soğuk Savaşın zirvesinde olduğu zamandan çok daha farklı olduğunu bilmek önemlidir. O dönemde 350,000 Amerikan askeri Avrupa’da konuşlanmıştı. Bu sayı bugün 62,000’dir. Amerika’nın Avrupa’daki ayak izinin bu denli hafiflemiş olması, NATO’nun Rusya’ya karşı caydırıcılığının inanılır olabilmesi için Amerika’dan hızla ve güvenli bir biçimde Atlantik’in diğer tarafına takviye gönderilebilmesinin şart olduğu anlamına gelir.

Rusya’nın Müttefiklerin 5. Madde konusundaki taahhütlerini askerî bir hareketle test edeceği gibi bir iddia panik yaratır. Ancak istikrarsızlığı ve krizi kışkırtmak için hile ve inkârı mümkün davranışlardan yararlanarak Müttefik liderlerin reaksiyonlarını sınamanın cazip bir olasılık olduğu da göz ardı edilemez.

Yapılan analizlerin pek çoğu haklı olarak NATO’nun doğu kanadında oynanan senaryolar üzerinde yoğunlaşmıştır. Örneğin Baltık bölgesindeki coğrafî ve stratejik kısıtlılıklar, Rusya’nın kararlı çalışmalarının daha başında durdurulamayacağı anlamına gelir. Bu nedenle NATO büyük çabalar sarf ederek ve daha büyük riskleri göze alarak sahada kuralları değiştirmek zorunda kalabilir. Rusya’nın böyle bir durumda nükleer silah kullanmaya hazır olması bu olasılığı çok karmaşık hale getirir. Bu senaryo ne yenidir ne de yaratıcı – ancak çok büyük bir problem olduğu açıktır. Müttefiklerin birine yapılmış bir saldırının hepsine karşı yapılmış olarak addedileceğini taahhüt eden 5. Madde'nin esası da budur.

Bu durumda Trident Juncture 18 ve benzeri tatbikatlar son derece önemli olurlar. Bu tatbikatların başarıyla yürütülüyor olması Müttefik ülkelerin düşmanın yığınak yapmasına karşı koymak veya bir saldırıyı geciktirmek veya püskürtmek için kriz bölgelerine hızla kuvvet gönderebilme yeteneklerine sahip olduklarını gösterir.

Ancak tatbikat aynı zamanda NATO’nun gayet iyi bilinen kısıtlılıklarını da ortaya koyar. Tatbikatın hazırlık süreci yıllar alır ve bu da Müttefiklerin askerî kuvvetlerinin hızla tepki verebilmelerinden ziyade İttifak’ın siyasi ve askerî komuta yapısındaki hantallığa gösterir.

Bunun aksine, Rusya’nın askerî konuşlandırmalar, tatbikatlar ve hatta saldırgan eylemlerini süratle gerçekleştirebilmesi sık sık takdir görmüştür. Rusya bu takdiri kısmen hak ediyorsa da, bu başarı kısmen de bir coğrafya meselesidir, zira çok büyük müşterek kuvvet tatbikatlarının gerçekleştirilmesinde büyük lojistik sorunlardan kaçınabilmek için Rus kuvvetleri çoğunlukla üslendikleri yerlerde eğitim görmektedirler. Ayrıca Rusya’nın yaptığı büyük tatbikatlar (geçen yıl yapılan Zapad ve bu yılki Vostok) bağımsız tatbikatlar değil, düzenli bir tatbikat dizisinin parçalarıdır. Bu da doğal olarak yapılan planlamayı kolaylaştırır; ayrıca tekrarlanıyor olmaları da bu tatbikatları bir öğrenme aracı olarak son derece etkili yapar. Son olarak, Rusya’nın bazen siyasi amaçlarla tatbikatlar için belirtilen rakamları şişirdiği, bazen de Viyana Belgesi'nin coğrafi kapsamı dahilinde yapılan operasyonların raporlama ve doğrulama şartlarından kaçınmak için açıkça hile yaptığı unutulmamalıdır.

Tatbikatlarda gerçek sayılar ne olursa olsun, Rusya’nın kuvvet düzeyi ve yetenekleri Rus sınırındaki NATO kuvvetlerinden açıkça daha üstündür. Rusya’daki komuta birliğinin ve gerçek demokratik denetim olmamasının sağladığı rahatlık göz ardı edilmemelidir. Bunun anlamı NATO’nun gerekirse caydırma ve karşı koyma görevlerini yerine getirebilmesi için daima kuvvetlerini hızla güçlendirmeye hazır olması gerektiğidir.

Hazırlıklı ve kararlı olmanın kanıtı

Trident Juncture hazırlıklı olmanın önemli bir kısmıdır. Diğer parçası ise İttifak içinde planlama ve hazırlıklılık üzerinde giderek artan yoğunlaşmadır.

Temmuz 2018’de Brüksel’de yapılan NATO Zirvesinde İttifak’ın siyasi liderleri hazırlıklı olma yeteneğini güçlendirecek önemli adımlar attılar. Liderler Atlantik için bir NATO Müşterek Kuvvet Komutanlığı (ABD’nin Norfolk, Virginia dışında üslenen, Kuzey Atlantik’ten sorumlu 2’nci Keşif Birliğini yeniden aktive etmesiyle aynı zamanda) ve Almanya’nın Ulm kentinde operasyonların rahatlıkla yürütülebilmelerini ve asker ve teçhizatın hızla intikalini sağlayacak bir Müşterek Destek ve Etkinleştirme Komutanlığı oluşturmak suretiyle NATO’nun komuta yapısında uyarlamalar yaptılar. Müttefikler aynı zamanda [ ]dört otuzlar[/a] – 30 gün içinde savaşa hazır olabilecek 30 hava filosu, 30 gemi ve 30 muharebe taburu – ile NATO Hazırlıklılık Girişimini de başlattılar. Askeri intikal artık Avrupa Birliği ile işbirliğinin temel odak noktası olmuştur.

These structural changes and exercises are a means to developing capabilities and – by demonstrating Allied unity and resolve – are also a key part of deterrent messaging to any would-be adversaries. This is particularly important and timely given the considerable public attention that has been given to internal political divisions among Allies over the past couple of years. Some have questioned the commitment of the Allies to come to each other’s defence, which would undermine the credibility of a defensive alliance that relies on deterrence.

Article 5 is at the heart of the NATO deterrent. Potential adversaries who doubt the veracity of that commitment might be tempted to test it in some fashion. Exercise Trident Juncture 2018 aims to dissuade them from doing so, by providing a visible assurance of NATO’s ability to prepare and deploy forces for a major Article 5 operation in a complex security environment.