Dlaczego dominacja poznawcza jest imperatywem?

Natowska Koncepcja Strategiczna 2022 – programowy dokument polityczny Sojuszu na następną dekadę - podkreśla, że obszar euroatlantycki nie znajduje się w stanie pokoju. Wprowadza również poczucie pilności, identyfikując Rosję jako „najbardziej znaczące i bezpośrednie zagrożenie", a terroryzm jako „najbardziej bezpośrednie zagrożenie asymetryczne". Wspomniane zagrażające podmioty, a także inni potencjalni przeciwnicy, badają mocne i słabe strony NATO. Na przykład, Rosja często usprawiedliwia swoje agresywne działania wskazując na różne operacje zarządzania kryzysowego NATO oraz „kolorowe rewolucje" w Europie Wschodniej, których „autorstwo” przypisuje Zachodowi. Chiny powoływały się na pierwszą wojnę w Iraku w 1991 roku oraz wiedzioną przez Stany Zjednoczone rewolucję w sprawach wojskowych, jako na istotne czynniki wywołujące ich zawrotną modernizację wojskową.

Koncepcja Strategiczna 2022 po raz pierwszy uznaje również długoterminowe „wyzwania systemowe" stawiane przez Chiny. Chiny mają już największą liczebnie marynarkę wojenną na świecie (ponad 350 okrętów). Aspirują do tego, by do 2030 roku stać się największą gospodarką świata, do 2035 roku potroić swój obecny arsenał nuklearny, a do 2049 roku posiadać „światowej klasy siły zbrojne". Wszystko to w dążeniu do zmiany porządku międzynarodowego opartego na zasadach i przekształcenia go na swój obraz i podobieństwo.

Co więcej, nowe podmioty i technologie kształtują globalne wydarzenia w bezprecedensowy sposób. Przestrzeń kosmiczna była niegdyś ekskluzywnym obszarem strategicznym, dostępnym wyłącznie dla garstki państw kosmicznych. Obecnie jest ona zapełniona przez tysiące satelitów oraz superpotężnych prywatnych graczy kosmicznych, takich jak Jeff Bezos i Elon Musk. Big data, sztuczna inteligencja, zautomatyzowane i autonomiczne systemy oraz inne nowe technologie przenikają każdy aspekt tkanki społecznej, w tym działania wojenne. Jak ujął to Naczelny Dowódca Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji, generał Philippe Lavigne przedstawił to tak: „Ukraina pokazała, że przyszłe działania wojenne będą prawdopodobnie toczyć się w szybkim tempie i z wielką zaciętością". W Ukrainie po raz pierwszy zastosowano nowe rodzaje broni - takie jak pociski hipersoniczne (wystrzelane przez Rosję) - i wykorzystano je w innowacyjny sposób. Równie innowacyjnie wykorzystano ukraińskie oprogramowanie GIS Arta, wzorowane na aplikacji Uber. Podmioty komercyjne i organizacje społeczeństwa obywatelskiego zostały bezpośrednio zaangażowane - Microsoft wzmocnił cyberobronę Ukrainy, a Anonymous siali spustoszenie w cyberprzestrzeni Rosji.

Wydarzenia te podkreślają potrzebę podniesienia samoświadomości NATO poprzez identyfikowanie słabych i mocnych stron Sojuszu. Jest to równie ważne, jak zrozumienie słabych i mocnych stron naszych przeciwników, aby wyprzedzać krzywą zagrożeń – zmiany natężenia konkretnych zagrożeń w dłuższym okresie - oraz kształtować środowisko bezpieczeństwa na korzyść NATO. Ten ponadczasowy imperatyw dominacji poznawczej został sformułowany przez Sun Tzu tysiące lat temu: „jeśli znasz wroga i znasz siebie, nie musisz obawiać się wyniku stu bitew".

W 2021 roku szefowie państw i rządów Sojuszu wyraźnie uznali ten imperatyw, zobowiązując się do wdrożenia natowskiej nadrzędnej koncepcji działań bojowych - NATO Warfighting Capstone Concept, 20-letniej wizji rozwoju militarnego potencjału NATO (Military Instrument of Power). Zgodnie z sojuszniczą doktryną połączoną (Allied Joint Doctrine), działania w domenach operacyjnych morskiej, lądowej, powietrznej, kosmicznej i cyberprzestrzeni generują efekty w wymiarze fizycznym, wirtualnym i poznawczym. Dominacja, jak sugeruje to słowo, polega na byciu lepszym, szybszym lub większym od innych. Dominacja poznawcza, w kontekście NATO, może być zatem definiowana jako zdolność do osiągania doskonałości w rozumieniu i podejmowaniu decyzji, która umożliwia pokonywanie przeciwnika w myśleniu i działaniu. Innymi słowy, polega ona na posiadaniu szybszego, głębszego i szerszego zrozumienia środowiska operacyjnego, przeciwnika i siebie samego, a także na stosowaniu lepszych i skuteczniejszych metod podejmowania decyzji, w porównaniu z przeciwnikami. Jest to również ukierunkowane na przeciwnika – militarny potencjał NATO musi być w stanie wykazać się sprawniejszym rozumowaniem niż wróg, aby móc uzyskać i utrzymać przewagę podczas kształtowania i prowadzenia działań poniżej progu konfliktu zbrojnego, a także podczas rozgrywania takiego konfliktu.

Wysiłki związane z dążeniem do przewagi poznawczej można ogólnie pogrupować w trzy segmenty: świadomość, zrozumienie i przewaga.

Świadomość sytuacyjna polega na wyczuwaniu - to jest pozyskiwaniu, przechowywaniu i wykorzystywaniu informacji oraz danych jawnych i wywiadowczych za pomocą wielu środków. Jest to wiedza o przeciwniku i naszych własnych siłach, ale także o partnerach, innych podmiotach międzynarodowych i pozarządowych, podmiotach neutralnych i przestępczych - kto, ile, gdzie, kiedy i w ramach jakich powiązań. Obejmuje to wiedzę na temat postawy wojskowej, wielkości i rozmieszczenia sił, struktury sił oraz różnych czynników strategicznych (politycznych, społecznych/demograficznych i ekonomicznych). Specjaliści wywiadu lubią żartować, że coś jest albo sukcesem polityki, albo porażką wywiadu. Maszyna wywiadowcza NATO składa się z około 70 krajowych służb bezpieczeństwa i służb wywiadowczych, jednostek natowskich zajmujących się fuzją danych wywiadowczych oraz zaawansowanych zdolności wywiadowczych, inwigilacyjnych i rozpoznawczych we wszystkich dziedzinach. Rozumie się samo przez się, że NATO posiada już wysoki stopień świadomości sytuacyjnej w zakresie „czerwonego" (niekorzystnego) obrazu sytuacji, co tak wyraźnie pokazało bezprecedensowe dzielenie się danymi wywiadowczymi przez Stany Zjednoczone w okresie poprzedzającym rosyjską inwazję na Ukrainę. Zawsze jest miejsce na poprawę, gdyż NATO może działać jeszcze lepiej, zwłaszcza poprzez wykorzystywanie nowych technologii i transformacji cyfrowej.

Zrozumienie sytuacyjne dotyczy odczytywania sensu - przekształcania wiedzy w rzeczywiste zrozumienie. Chodzi o zrozumienie tego, co różne podmioty planują zrobić, jak myślą, decydują i działają, jakie są ich mocne i słabe strony. Obejmuje to zrozumienie długoterminowej wizji i strategii; kultury strategicznej, zachowań i sztuki operacyjnej, długoterminowej trajektorii rozwoju działań wojennych i ukierunkowania technologicznego, a także systemów dowodzenia i kontroli, itp. Można argumentować, że NATO było czasami zaskakiwane i „szokowane", pomimo znacznych inwestycji w gotowość i przygotowanie w ostatniej dekadzie. NATO i członkom Sojuszu trudno było w pełni przeniknąć sposób strategicznego myślenia, intencje i percepcję przeciwnika, zwłaszcza gdy przeciwnik, taki jak talibowie, jest przesiąknięty radykalnie odmiennym systemem wartości i przekonań. W podobnym duchu, Sojusz prawdopodobnie nie w pełni docenił zamierzoną skalę, motywy i intencje rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Członkowie Sojuszu mogą nie mieć całościowego zrozumienia pełnego zakresu strategii Chin oraz ich globalnych i regionalnych zamiarów. Pozytywnym aspektem jest to, że NATO zaczyna dostrzegać ogrom i pilność wyzwania, jakim jest lepsze zrozumienie sposobu, w jaki myślą, działają i walczą państwa takie jak Rosja i Chiny, czy też ugrupowania terrorystyczne.

Przewaga poznawcza polega na działaniu - przekształcaniu świadomości sytuacyjnej i zrozumienia w rzeczywistą przewagę decyzyjną nad przeciwnikami. Chodzi o doprowadzenie do tego, żeby NATO rozumiało sytuację szybciej, głębiej i szerzej oraz o to, aby natowskie metody podejmowania decyzji były skuteczniejsze, niż przeciwników. Ma to pozwolić Sojuszowi zawsze zachować inicjatywę i być o krok przed przeciwnikiem na poziomie strategicznym, operacyjnym i taktycznym. Obejmuje zmniejszanie dostrzeganych zagrożeń, ryzyka i słabości, przy jednoczesnym wykorzystywaniu mocnych stron i szans oraz przyspieszaniu postępów w określonych obszarach technologii i zdolności, przy jednoczesnym wykorzystywaniu innych, niemilitarnych instrumentów. NATO posiadało przewagę przez bardzo długi czas i zdecydowanie kształtowało postzimnowojenny euroatlantycki system bezpieczeństwa, w szczególności poprzez rozszerzenia, partnerstwa i operacje zarządzania kryzysowego. Jednakże, przewaga ta zmniejsza się ze wszystkich powodów wymienionych powyżej. NATO i jego członkowie z trudem przekładają świadomość i zrozumienie na rzeczywistą przewagę w trwałej rywalizacji z wieloma podmiotami - zwłaszcza dlatego, że przewaga NATO jest podważana w różnych domenach i obszarach społeczno-gospodarczych przez takie państwa, jak Rosja i Chiny.

Opisane powyżej trzy elementy składowe - świadomość, zrozumienie i przewaga - mogą stanowić przydatną mapę drogową do podjęcia szeregu kroków w kierunku dominacji poznawczej:

Po pierwsze, dzielenie się wiedzą, którą już posiadamy. Sojusznicy indywidualnie i zbiorowo posiadają i gromadzą ogromne ilości danych i informacji. Często są one jednak bardzo podzielone między kraje, domeny i służby. Istnieją wyzwania związane ze sposobami gromadzenia informacji, filtrowania dezinformacji, przechowywania danych i ich wykorzystywania. Kwestią dla NATO jest znalezienie odpowiedniej równowagi pomiędzy ochroną i udostępnianiem informacji. Zwykłe „dzielenie się większą ilością informacji" nie zawsze jest rozwiązaniem, biorąc pod uwagę agresywne, wrogie działania wywiadowcze podejmowane przez Rosję, Chiny i inne podmioty. Niektóre obszary, takie jak bezpieczeństwo operacyjne lub odstraszanie nuklearne, muszą być ściśle chronione. Z drugiej strony, członkowie Sojuszu mogą zmniejszyć bariery polityczne w zakresie udostępniania nieprzetworzonych danych i informacji, w oparciu o zasadę „udostępniaj, chyba że" (tj. proaktywnie staraj się udostępniać informacje, chyba że istnieje dobry powód, aby tego nie robić). Mogą także doskonalić się w zakresie danych wywiadowczych typu open source, w tym poprzez wykorzystanie transformacji cyfrowej. Członkowie Sojuszu muszą kontynuować prace nad łączeniem nasłuchu w ramach służb krajowych („od dna morskiego do przestrzeni kosmicznej") oraz w ramach domen operacyjnych na poziomie NATO w celu rozwijania świadomości sytuacyjnej we wszystkich domenach. NATO musi także opracować wspólne podejście bazowe - potencjalnie w formie Koncepcji Wojny Kognitywnej - w celu ochrony przed podstępem i dezinformacją.

Po drugie, zrozumienie przeciwnika lepiej niż on rozumie nas. Obraz NATO w oczach przeciwnika nie może być prawdziwszy niż postrzeganie samego siebie przez NATO. Historycznie rzecz biorąc, NATO nie było zbyt dobre w krytycznej autorefleksji nad własnymi osiągnięciami. Sojusz musi stać się lepszy w identyfikowaniu własnych „martwych punktów" z wystarczającą szczerością. Członkowie Sojuszu znają swoje strategie narodowe, stan swoich sił zbrojnych oraz plany rozwoju zdolności. NATO uzyskuje wgląd w te komponenty w ramach natowskiego Procesu Planowania Obronnego NATO (NDPP). NATO jest świadome swoich braków w zakresie zdolności i słabych punktów. Wgląd SACEUR w rzeczywistą gotowość sił zbrojnych poprawił się dzięki Inicjatywie Gotowości NATO - NATO Readiness Initiative, która poprawiła ten aspekt sił zbrojnych niektórych członków Sojuszu, a także zapewniła SACEUR lepszą orientację w odniesieniu do sił, które będą faktycznie dostępne w momencie rozpoczęcia działań zbrojnych.

NATO powinno w dalszym ciągu doskonalić praktyki w zakresie oceny powiązań polityczno- wojskowo-strategicznych. Sojusz mógłby także lepiej zadbać o to, aby wnioski były nie tylko wskazywane, ale także starannie analizowane i przyjmowane. Jeżeli chodzi o zagrożenia, niektóre z nich pozostaną nieprzewidywalne i będą „szokować" Sojusz, bez względu na to, jak dobrze jest on przygotowany. Próby zrozumienia sposobu myślenia Władimira Putina lub Xi Jinpinga pozostaną w sferze domysłów. NATO może jednak lepiej rozumieć przeciwników, inwestując znaczne środki w ekspertyzę ukierunkowaną na przeciwników we wszystkich służbach i domenach. NATO może także doskonalić się na wszystkich szczeblach dowodzenia poprzez szkolenia, edukację i gry wojenne, a także poprzez nieustanne studiowanie sposobu prowadzenia wojny przez przeciwnika.

Po trzecie, podejmowanie bardziej asertywnych decyzji na podstawie lepszych informacji oraz działania realizujące te decyzje, skuteczniejsze niż działania przeciwnika. NATO dysponuje potężnym, opartym na konsensusie procesem decyzyjnym oraz zintegrowaną wojskową strukturą dowodzenia, co jest wyjątkowym atutem wśród wszystkich organizacji międzynarodowych. W dzisiejszych czasach ataki terrorystyczne, cybernetyczne i informacyjne odbywają się bez uprzedzenia, a pociski hipersoniczne docierają na miejsce w ciągu kilku minut. Wielu z tych zagrożeń nie da się powstrzymać, a obrona przed nimi jest niezwykle trudna, jeśli nie niemożliwa. Zatem priorytetem jest proaktywne i kreatywne kształtowanie środowiska strategicznego na korzyść NATO poprzez narzucanie przeciwnikowi dylematów i ryzyka eskalacji. W tym celu NATO dysponuje łatwo dostępnym zestawem narzędzi. Obejmuje on krótkoterminowe środki użycia sił, w tym plany wstępne, ćwiczenia i demonstracje sił oraz komunikację strategiczną. Obejmuje on także długoterminowe środki rozwoju działań wojennych, w tym natowski Proces Planowania Obronnego (NDPP), opracowywanie koncepcji, wspólne finansowanie rozwoju zdolności, modelowanie i symulacje oraz gry wojenne. NATO może także wykorzystać swoją rozległą i zróżnicowaną sieć partnerstw (państw, przemysłu i środowisk akademickich), sieć 5000 naukowców pod parasolem Organizacji Nauki i Technologii NATO, a także wiele akredytowanych przez NATO Centrów Doskonałości, z Sojuszniczym Dowództwem Transformacji pełniącym rolę niezawodnego centrum eksperymentowania i uczenia się dla Sojuszu.

NATO mogłoby jednak dysponować lepiej zintegrowanym obrazem polityczno-wojskowym, tak aby zarówno oceny wojskowe, jak i decyzje polityczne były podejmowane na podstawie tych samych wskaźników i analiz środowiska operacyjnego. NATO potrzebuje bardziej kompleksowego zrozumienia długoterminowej trajektorii działań przeciwników i musi opracowywać strategie wywierania na nich wpływu. Wymaga to zwiększenia wewnętrznych zdolności badawczych i analitycznych w całym Sojuszu. Władze polityczne i wojskowe państw członkowskich Sojuszu muszą prowadzić więcej głębszych rozmów na temat długoterminowych celów strategicznych w odniesieniu do głównych zagrożeń, w tym poprzez rozgrywanie wymagających i drastycznych scenariuszy wojennych.

Podsumowując, NATO ma wiele do zrobienia. Samozadowolenie w obliczu ambitnych przeciwników jest nie do obrony. Jak trafnie ujął to były sekretarz obrony USA Jim Mattis: „Włącz myślenie, zanim włączysz broń". Jest to prawdziwe w odniesieniu do pojedynczych żołnierzy, a jeszcze bardziej prawdziwe w odniesieniu do potężnego, uzbrojonego w broń nuklearną sojuszu polityczno-wojskowego, który stara się zapewnić bezpieczeństwo miliardowi ludzi w coraz bardziej niestabilnym świecie. Pomimo złożoności, przyszłość NATO nie musi być niepewna. Dzięki właściwym wyborom, długoterminowemu myśleniu i rozważnym inwestycjom, z których część została nakreślona w tym artykule, Sojusz może ją aktywnie kształtować. Ostatecznie, twórcza kreatywność wsparta wolnością krytycznego myślenia jest jedynym nieskończonym zasobem strategicznym NATO, który nie jest dostępny dla jego autorytarnych rywali.